Grauwe kiekendief gevolgd met GPS

Door: Hans Revier

[PIC4085]Nieuwe technieken maken het mogelijk om vliegroutes en het gedrag van vogels in detail te volgen. Verschillende in het waddengebied voorkomende vogelsoorten zijn uitgerust met GPS-loggers zodat individuele dieren met behulp van computer en smartphone te volgen zijn. Dit levert allerlei nieuwe informatie op die voor het natuurbeheer van belang is, zo blijkt uit een onderzoek naar de grauwe kiekendief in het akkerland van Oost-Groningen.

GPS-loggers

Het ringen van vogels was vroeger het middel om trekroutes in beeld te brengen en het gedrag te bestuderen. Individuen van grotere vogelsoorten konden met behulp van gekleurde afleesbare ringen in het veld gevolgd worden, maar het bleef behelpen. Technologische innovaties maakten het mogelijk om vogels te voorzien van hele kleine radiozendertjes. De nieuwste innovatie op dit gebied zijn de door de Universiteit van Amsterdam ontwikkelde GPS-loggers. Deze kleine apparaatjes (zie afbeelding), wegen slechts 12 gram en bepalen constant de positie van de vogels. Ze slaan deze gegevens op in het interne geheugen. Deze data kunnen, zodra de vogel zich binnen 500 meter van de antenne bevindt, op afstand worden gedownload. Kleine zonnepaneeltjes laden de batterij van de GPS-loggers op.

[PIC4086]Wadvogels

Met behulp van deze GPS-loggers volgen onderzoekers verschillende vogelsoorten in het waddengebied. Van rotganzen, scholeksters, zilvermeeuwen, kleine mantelmeeuwen, lepelaars en grauwe kiekendieven wordt niet alleen informatie verkregen over de positie van de vogels, maar ook over de hoogte en de vliegsnelheid. Er is zo al onderzocht hoe de lepelaars van Schiermonnikoog fourageren in het Lauwersmeer, scholeksters op zoek naar voedsel het Balgzand afstruinen en hoe de kleine mantelmeeuwen van Texel uitzwermen over de Noordzee en de Waddenzee. Het onderzoek naar het gedrag van de grauwe kiekendief in Oost-Groningen leverde veel nieuwe informatie die voor de bescherming van deze broedvogel zeer relevant is.

Braakligging

De in Nederland zeldzame roofvogel profiteerde in de jaren negentig van de braakliggende landbouwgebieden in Oost-Groningen. De grote hoeveelheden muizen die zich in deze percelen ontwikkelden waren een aantrekkelijke voedselbron, zodat zich tientallen broedparen konden vestigen. Na afloop van de braakligging trof men, op instigatie van de werkgroep grauwe kiekendief, beheermaatregelen om deze roofvogel voor Oost-Groningen te behouden. Extensief beheerde akkerranden werden aangelegd om muizenrijke habitats aan te bieden. Dit had succes, want het aantal broedparen breidde zich uit. Uit de gegevens, die via de GPS-loggers werden verkregen, bleek echter dat deze akkerranden, ondanks de hoge dichtheden aan muizen, verrassend weinig door jagende kiekendieven werden bezocht. Een nadere analyse bracht aan het licht dat percelen vooral tijdens en na het maaien worden bejaagd. Hieruit trekken de onderzoekers de conclusie dat niet alleen de prooidichtheid, maar ook de beschikbaarheid van de prooi van belang is. En in de dichte braakvegetatie is het lastig om muizen te vangen. Dankzij de akkerranden zijn veel muizen in het gebied aanwezig, maar die komen dus alleen beschikbaar wanneer er geoogst of gemaaid wordt.

[PIC4088]Agrarisch natuurbeheer

Het feit dat grauwe kiekendieven ‘muizenarm’ gemaaid grasland prefereren boven ‘muizenrijk’ braakland was aanleiding voor het voorstellen van een nieuw concept binnen het agrarisch natuurbeheer. Door het combineren van muizenrijke akkerranden met percelen met een oogstbaar gewas als luzerne komen na het maaien de muizen beschikbaar voor de jagende kiekendieven. Dit is met succes uitgeprobeerd in de Vriescheloërvennen. Tijdens en vlak na het maaien bezochten de kiekendieven voor 85% van de tijd de luzernepercelen. De GPS-loggers leveren dus een gedetailleerd beeld over het gedrag en het habitatgebruik van de grauwe kiekendief en zijn uitermate geschikt voor ecologisch onderzoek waarmee het natuurbeheer zijn voordeel kan doen.

Bronnen

Informatie over vogelonderzoek met GPS-loggers: http://www.uva-bits.nl/. Het onderzoek naar de Grauwe kiekendief in Groningen is te volgen op http://www.werkgroepgrauwekiekendief.nl/

Klaassen, R., A. Schlaich, M. Franken, W. Bouten, & B. Koks (2014). GPS-logger onthullen gedrag Grauwe kiekendieven in Oost-Gronings akkerland. De levende Natuur. 115-2, 61-66
http://werkgroepgrauwekiekendief.nl/pdf/2014_de_levende_natuur_115_2%20p61_66.pdf

Bouten, W., E.W. Baaij, J. Shamoun-Baranes & K.C.J. Camphuysen (2013) A flexible GPS tracking system for studying bird behaviour at multiple scales. J. Ornithology 154: 571-580. DOI 10.1007/s10336-012-0908-1