Zwaardschedegenen onthullen invasiehistorie

Door Tim van Oijen

[PIC3145]De Amerikaanse zwaardschede is een invasieve schelpdiersoort die al sinds de jaren zeventig in de Waddenzee voorkomt. Uit genetisch onderzoek aan deze langwerpige tweekleppigen blijkt dat er waarschijnlijk meerdere invasies vanuit Noord-Amerika naar Europa zijn geweest. Het onderzoek leverde en passant de ontdekking van een nieuwe soort op.

De verspreiding van de Amerikaanse zwaardschede (Ensis directus) langs de Europese kust is sinds de eerste waarneming in 1978 in Duitsland uitgebreid van Noord-Frankrijk tot aan Noorwegen. Daar is hij inmiddels onderdeel van het voedselweb geworden (zie WadWeten Amerikaanse zwaardschede zijn vis- en vogelvoer). Over de wijze waarop de Amerikaanse zwaarschede in Europese wateren is geïntroduceerd, bestaan verschillende lezingen. De meest geaccepteerde is dat larven in het ballastwater van een schip uit Noord-Amerika de Atlantische Oceaan zijn overgestoken. Vanuit hun eerste vestigingsplek zou de populatie zich vervolgens geleidelijk langs de Europese kust hebben uitgebreid. Wetenschappers hebben met DNA-analyses onderzocht of dit het geval is.

Genetische markers

De onderzoekers verzamelden Amerikaanse zwaardschedes op drie verschillende plekken langs de noordoostkust van Noord-Amerika: Shinnecock Bay (tussen New York en Boston), Cobscook Bay (nabij Nova Scotia) en Long Pond (Newfoundland). Langs de kust van Europa werden van zeven plaatsen exemplaren ingezameld van Frankrijk tot Denemarken. De wetenschappers conserveerden de dieren in alcohol en namen ze mee naar het laboratorium. Daar analyseerden ze de genetische verschillen tussen de dieren. Hieruit bleek dat er in Europa veel genetische variatie is, wat het aannemelijk maakt dat er in het verleden meerdere invasies zijn opgetreden.

[PIC3146]Het is mogelijk dat de in Europa levende Amerikaanse zwaarschedes afstammen van dieren die in of nabij Shinnecock Bay en Cobscook Bay leefden. Ze bleken namelijk genetisch vrij sterk verwant te zijn. Maar, benadrukken de onderzoekers, voor een beter beeld van de herkomst moeten op nog meer plekken langs de Noord-Amerikaanse kust schelpen verzameld worden. Het is namelijk ook mogelijk dat de zwaardschedes in Europa afstammen van dieren uit zuidelijkere en dus warmere delen van Noord-Amerika. Dit zou kunnen verklaren waarom in Europa tijdens koude perioden massasterftes van de Amerikaanse zwaardschedes optreden. Het feit dat de genetische verschillen tussen de populaties van  Shinnecock Bay en Cobscook Bay kleiner zijn dan die wanneer je een van beide vergelijkt met de Europese populaties ondersteunt de theorie dat tenminste een deel van de voorouders van een andere plek komt.

Nieuwe soort

De bij Long Pond verzamelde schelpen bleken genetisch sterk van alle andere exemplaren af te wijken. Ook uiterlijk zijn ze anders: de schelpen zijn dikker en sterker en de aanhechting van de spier waarmee het beest zijn klep sluit, zit op een iets andere plek. De wetenschappers concluderen dat deze schelpen tot een andere soort behoren, die ze Ensis terranovensis hebben gedoopt, naar de vindplaats Newfoundland (terra=land; nova=nieuw). Omdat voor het huidige onderzoek op maar één plek in Newfoundland schelpen zijn verzameld, is over de verspreiding van deze nieuwe soort nog weinig bekend.

Bron

Vierna, J., K.T. Jensen, A.M. González-Tizón en A.M. Martínez-Lage (2012). Population genetic analysis of Ensis directus unveils high genetic variation in the introduced range and reveals a new species from the NW Atlantic. Marine Biology 159, p.2209-2227. Doi 10.1007/s00227-012-2006-6.