Kwelders onder de aandacht

Door Maria van Leeuwe
[PIC1342|R]Kwelders horen bij het waddengebied. Ze kennen een heel eigen begroeiing, die is aangepast aan de regelmatige overspoeling door de zoute zee. Kwelders hebben niet alleen een bijzondere ecologische waarde. Ze spelen ook een rol bij de kustbescherming. Een rol die in het licht van de klimaatverandering steeds belangrijker wordt.

Op de grens van land en zee ligt een unieke zone, waar het leven bepaald wordt door de invloed van het getij. Bij laagwater ligt de kwelder droog; bij hoogwater wordt zij overspoeld. Iedere overstroming brengt behalve zout water ook sediment met zich mee. Een deel van dit sediment wordt ingevangen door de kweldervegetatie. Hierdoor hoogt de kwelder langzaam op. Met de ophoging wordt de frequentie van overstromingen kleiner. Uiteindelijk ontstaan hoger gelegen delen waar de zee nog maar zelden of nooit meer overheen stroomt.

[PIC1343|L]

Kweldervegetatie

Een kwelder kent een geleidelijke zoutgradiënt. De lager gelegen delen worden vaker en langduriger overstroomd en raken daardoor sterker verzadigd met zout. Het verloop in het zoutgehalte leidt tot een klassieke begroeiinggradiënt. Planten zijn namelijk in meerdere of mindere mate bestand tegen zout.
Aan de lager gelegen randen van de kwelder groeien zoutminnende soorten, zoals zeekraal en Engels slijkgras. Deze planten voorkomen schade door het zout op te slaan in speciale compartimenten in hun bladeren. Wat hoger op de kwelder nemen lamsoor, zeealsem en zeeaster het over. Deze soorten kunnen minder goed tegen zout, maar zijn in staat het uit te scheiden via de bladeren. De hoogst gelegen delen zijn begroeid met soorten die maar weinig zout verdragen, zoals strandkweek en Engels gras.

Veroudering

Doordat een kwelder geleidelijk aan ophoogt, ondervinden op termijn de hoger gelegen delen nauwelijks nog invloed van de zee. De vegetatie die hier tot ontwikkeling komt, krijgt in de loop van de tijd steeds meer de kenmerken van landvegetatie. Deze zogenaamde veroudering wordt opgeheven wanneer de zee vrij spel heeft. Bij stormvloeden kunnen binnen enkele uren grote delen van de kwelder wordt weggeslagen, waarmee kweldervorming en vegetatieontwikkeling opnieuw van start gaan. Door de aanleg van zeedijken is echter bij veel kwelders de verbinding met de zee afgesloten. Op dergelijke locaties verliest de kwelder haar karakteristieke dynamiek. Dan treedt er vergrassing op en overheerst de landvegetatie: kommer op de kwelder!

[PIC1341|R]

Kustbescherming

De waddenkust was in vroeger tijden één grote kwelderzone. In de loop van eeuwen zijn steeds meer kwelders ingepolderd ten behoeve bewoning en landbouw. Kwelders ondervinden tegenwoordig echter een herwaardering. Natuurlijke kwelders vormen een geleidelijke overgang tussen land en zee, waar dankzij sedimentinvang de kust langzaam ophoogt. Zo kan kweldervorming de kust beschermen tegen golfslag en overstromingen. Deze bescherming is actueel, nu de zeespiegel stijgt en stormen frequenter worden als gevolg van de klimaatverandering. Kwelders kunnen dus een belangrijke bufferzone vormen tegen de zeespiegelstijging. De Waddenzee wordt daarmee tevens verrijkt met de lokale terugkeer van de natuurlijke kweldervegetatie, die zo kenmerkend is voor het waddengebied.

Bron: JP Bakker en anderen (2002) Hydrobiologia 478: 29-51“