Amerikaanse zwaardschede beïnvloedt slibhuishouding

Door: Hans Revier

In relatief korte tijd heeft de Amerikaanse zwaardschede (Ensis directus) de Nederlandse kustwateren weten te koloniseren. Deze in de zeebodem levende twee-kleppige schelpdiersoort is nu zeer algemeen en vormt een belangrijke voedselbron voor vissen en vogels. Uit experimenteel onderzoek voor de kust van Noord-Holland blijkt dat de soort ook in staat is de sedimentsamenstelling in de kustzone te beïnvloeden.

Hoge dichtheden

Regelmatig liggen de stranden bezaaid met levende en dode Amerikaanse zwaardschedes. Deze schelpdiersoort komt van nature voor langs de Amerikaanse oostkust, maar is via ballastwater in Europa terecht gekomen. In 1979 verscheen de langgerekte tweekleppige voor het eerst in de Duitse Bocht. Binnen dertig jaar is deze soort uitgegroeid tot een van de meest algemene schelpdieren in onze kustwateren. De soort heeft een voorkeur voor de dynamische delen van de kustzone waar hij zich snel kan ingraven. In de Nederlandse kustwateren vond men dichtheden van 12 tot 19 exemplaren per m². Voor daar voorkomende vogelsoorten als de eidereend en de zwarte zee-eend is deze zwaardschede een belangrijke voedselbron. Zie ook Wadweten van 27 augustus 2010. Bij het Duitse eiland Sylt stelde men vast dat op plekken waar de zwaardschede voorkomt het slibgehalte in het sediment was toegenomen. Via experimenten langs de Noord-Hollandse kust, o.a. bij Egmond, is het effect op de slibhuishouding nader onderzocht.

Experiment

Voor het experiment bouwde men een platform met 100 pvc-buizen, gevuld met zand en met in elke buis een levend, dood (lege schelp) of geen exemplaar van de Amerikaanse zwaardschede. Het platform liet men zakken op de bodem van ondiepere delen van de kustzone (waterdiepte 10 meter) en na drie weken mat men het slibgehalte in de pvc-buizen. In het voorjaar was in de buizen met een levende zwaardschede het slibgehalte 34% hoger dan in de buizen met een lege schelp. Vergeleken met de buizen zonder schelp was het slibgehalte zelfs 56% hoger. Zowel door de dode als levende zwaardschedes wordt dus slib vastgelegd. Drie mechanismes zijn daar verantwoordelijk voor. Op plekken waar de schelpdieren in hoge dichtheden voorkomen, zorgen de boven de bodem uitstekende schelpen er voor dat de stroomsnelheid wordt afgeremd. Hierdoor kan slib sedimenteren. Daarnaast filtert de zwaardschede eetbare deeltjes uit het zeewater. Niet-eetbare slibdeeltjes worden weer uitgescheiden. Ten slotte kan het schelpdier zich snel ingraven, waardoor slib in de diepere delen van de bodem terecht komt.

Slibhuishouding

Uit extrapolatie van de meetgegevens uit het experiment is bepaald welke invloed het voorkomen van de Amerikaanse zwaardschede op de slibhuishouding van de kustwateren kan hebben. Men schat het totale aantal zwaardschedes langs de totale Nederlandse kust op 72 miljard. Dit aantal schelpdieren kan zes miljoen ton slib vastleggen. Dat is 27% van het jaarlijkse slibtransport langs de Nederlandse kust en komt overeen met 45 tot 85% van de hoeveelheid slib die elk jaar via het Marsdiep de Waddenzee in komt. Het voorkomen van de Amerikaanse zwaardschede in onze kustwateren is dus van grote invloed op de slibhuishouding in onze kustwateren en de Waddenzee.

Bronnen:

Witbaard, R., Bergman, M. J., van Weerlee, E., & Duineveld, G. C. (2016). An estimation of the effects of Ensis directus on the transport and burial of silt in the near-shore Dutch coastal zone of the North Sea. Journal of Sea Research. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1385110116303501

Witbaard, R., Duinveld, G. & Bergman, M.J. (2013). The final report on the growth and dynamics of Ensis directus in the near coastal zone off Egmond, in relation to environmental conditions in 2011-2012. NIOZ report 2013-2. www.vliz.be/imisdocs/publications/09/268709.pdf

Tulp, I., Craeymeersch, J., Leopold, M., van Damme, C., Fey, F., & Verdaat, H. (2010). The role of the invasive bivalve Ensis directus as food source for fish and birds in the Dutch coastal zone. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 90(3), 116-128. https://www.researchgate.net/profile/Hans_Verdaat/publication/222955230_The_role_of_the_invasive_bivalve_Ensis_directus_as_food_source_for_fish_and_birds_in_the_Dutch_coastal_zone/links/00b7d539f0b9db8746000000.pdf