Gif door de aderen van de scholekster

Door Tim van Oijen

Op het internationale Waddengebied monden diverse rivieren uit, waaronder de Eems, de Weser en de Elbe. Over de afgelopen decennia is de waterkwaliteit in deze rivieren sterk verbeterd maar er worden nog steeds verontreinigende stoffen op de Waddenzee afgevoerd. Bij scholeksters uit het Elbe-estuarium zijn hoge concentraties PCB’s en DDT in het bloed aangetroffen. Biologen vragen zich af of de doelstellingen voor de ecologische kwaliteit er wel gehaald worden.

Het water van de Elbe bevat gifstoffen die al lange tijd verboden zijn, zoals PCB’s (polychloorbifenylen) en DDT (dichloordifenyltrichloorethaan). De effecten van eerder gebruik ebben nog lang na omdat het slib van de rivier ermee vervuild is. Vogels worden vaak gebruikt als indicator voor de effecten van dit soort stoffen op ecosystemen. Deze dieren zitten boven in de voedselketen en accumuleren gifstoffen uit de lagere trofische niveaus. Zowel in visetende vogels (zoals sternen) als in vogels die bodemdieren eten (zoals scholeksters), zijn nabij de Elbe verhoogde concentraties van PCB’s en DDT in de eierschalen gemeten. Duitse wetenschappers hebben nu ook het bloed en de veren van de scholekster op de aanwezigheid van deze stoffen onderzocht. Ook werd de concentratie van PBDE’s (polygebromeerde difenylethers) gemeten. Dit zijn vlamvertragers die invloed kunnen hebben op de hormoonhuishouding van de dieren.

Bloed en veren

Voor het onderzoek werd bloed afgenomen bij 11 scholeksters op de kwelders van Kaiser Willem Koog. Dit gebied ligt aan de noordzijde van de monding van de Elbe. Daarnaast werd bloed getapt van 17 scholeksters op de hallig Oland, een schiereiland dat 90 km ten noorden van de monding van de Elbe ligt, bij het Waddeneiland Langeness. Hier monden geen grote rivieren op de Waddenzee uit. De concentratie van PCB’s in het bloed van de scholeksters van de Elbe-monding was gemiddeld 37 nanogram per milliliter serum. Dat was ruim dertig keer hoger dan bij de soortgenoten van Oland. De concentraties van DDT en afgeleide stoffen was 4,4 ng/ml, wat negen keer hoger was. Ook in de veren werden concentraties gemeten die vele malen hoger waren. PBDE’s werden op beide locaties niet in significante hoeveelheden gemeten. De wetenschappers veronderstellen dat de concentraties in het bloed een weergave zijn van de lokale omstandigheden. De bloedmonsters werden namelijk tijdens het broedseizoen afgenomen en dan foerageren scholeksters dicht bij hun nest. De concentraties in de veren zijn waarschijnlijk een weergave van de door de scholekster geaccumuleerde gifstoffen over een langere tijdsperiode en zijn dus een minder directe reflectie van de vervuiling in het broedgebied. Een belangrijke nuancering bij het onderzoek is dat de lage concentraties verontreinigingen in het bloed van de scholeksters van Oland niet alleen kan komen door de afwezigheid van een grote rivier, maar ook doordat de vogels hier vooral terrestrische prooien eten, zoals wormen uit de weilanden.

Monitoren

De conclusie van het onderzoek is dat er in de Elbe nog aanzienlijke hoeveelheden verontreinigingen aanwezig zijn die meetbaar zijn in het bloed van een toppredator en mogelijk effect hebben op het gehele ecosysteem. De wetenschappers bevelen aan om in de komende jaren de concentraties van PCB’s en DDT in vogels en vogeleieren in het waddengebied te blijven monitoren.

Bronnen

Schwemmer, P., A. Covaci, K. Das, G. Lepoint, S. Adler en S. Garthe (2015). Assessment of contaminant levels and trophic relations at a World Heritage Site by measurements in a characteristic shorebird species. Environmental Research 136, p.163-172.

http://www.waddenacademie.nl/wetenschap/wadweten/wadweten-2011/zeehonden-en-zware-metalen/

http://www.waddenacademie.nl/wetenschap/wadweten/archief-wadweten-2010/hoe-schoon-is-de-waddenzee/

De foto in de header is van Henk Postma.