Groen licht

Door Romke Kats

[PIC2390]Het is erg vervelend om in het donker verblind te worden door een naderende auto. Oriënteren is dan even lastig. Ook dieren op het land en in de zee hebben hiermee te maken. De gevolgen van kunstmatig licht kunnen rampzalig zijn voor vogels. Onderzoekers zijn er achter gekomen dat de ene kleur de andere niet is.

Licht is een van de meest bepalende omgevingsfactoren voor leven op land en in zee. Kunstmatig licht verstoort de natuurlijke lichtcyclus van een dag of zelfs seizoen. Het natuurlijke lichtregime in terrestrische (land), aquatische (zoet water) en mariene (zout water) ecosystemen verandert hierdoor. Dit heeft een reeks van effecten op de biologie en ecologie van in het wild levende diersoorten. Soms zelfs tot op vele kilometers van de lichtbron. Dieren worden beïnvloed of verstoord door kunstmatig licht tijdens de ontwikkeling, gedrag en hormoon gestuurde processen, zoals de interne klok bij dieren. Dit werkt door tot op populatieniveau. Afhankelijk van de soort zijn de effecten voordelig of nadelig en soms ook neutraal.

In the spotlights

De mens kent een lange traditie als het gaat om het gebruiken van kunstmatig licht. We konden ’s nachts oogsten dankzij licht. Met grote vuren werden schepen naar de kust gelokt om deze op de klippen te laten lopen. Lampen werden op netten geplaatst om vissen naar netten te lokken. Met ´lichtbakken´ kan in de nacht op wild worden gejaagd. Licht kan ook worden ingezet als natuurbeschermingsmaatregel. Vislarven worden naar koraalriffen gelokt om de visstand en biodiversiteit te verhogen.

Dieren maken ook gebruik van licht om naar voedsel te zoeken. Vleermuizen jagen bijvoorbeeld op nachtvlinders rond lantaarnpalen. Recentelijk is met permanente videocamera’s ontdekt dat scholeksters in de Waddenzee ’s nachts naar voedsel zoeken op kokkel- en mosselbanken (zie http://www.uva-bits.nl/news/camera-watches-foraging-oystercatchers-day-and-night). Voor sommige steltlopers kan extra licht naast het schijnsel van de maan en de sterren voordelig zijn. De voedselopname bij zichtjagers neemt zelfs met 83 % toe in gebieden met veel kunstmatig licht, zoals bij bonte strandlopers en zilverplevieren in het Portugese Tagus estuarium bij Lissabon. Gevolg is wel dat de vogels in deze verlichte gebieden meer blootgesteld worden aan roofdieren.

Verleidelijke verlichting

[PIC2386]Vogels tijdens de trek worden aangetrokken door kunstmatig licht. Dit heet positieve phototaxis. Bij sommige trekvogelsoorten leidt dit tot uitputting van de belangrijke energievoorraden of zelfs sterfte (zie Wadweten 7-10-2011 Mag het licht uit? ). Miljoenen zeevogels, steltlopers, watervogels, roofvogels en zangvogels trekken jaarlijks op de trek van en naar de broedgebieden langs en door de Waddenzee (zie figuur 1 en Wadweten 14-10-2011 Nachtvluchten op de radar). Op de Noordzee zorgen de aanwezige productie platforms voor verlichting van de nacht. Vogels op de trek passeren altijd een paar verlichte ‘kerstbomen’.

Experimenteel onderzoek op Ameland laat zien dat vogels worden aangetrokken door kunstmatig licht op boorplatforms. In dit onderzoek is gekeken wat de effecten zijn van licht op trekvogels. Vogeltellers op het platforms tellen de vogels gedurende dit onderzoek. De aantallen zijn aanzienlijk lager als de verlichting gedoofd is. De vogels nemen in aantal toe naarmate de verlichting langer aan staat (zie figuur 2). Daarnaast is de sterkte van het licht ook van belang. Aantallen vogels nemen ook toe als de lamp feller gaat branden of de lichtintensiteit toeneemt en als de lamp op de lucht gericht is. Gaat de lamp uit dan zijn de vogels na 15 minuten weer verdwenen.

[PIC2388]Lichten op groen

Vogels op de trek van en naar broedgebieden gebruiken het magnetisch veld van de aarde om te oriënteren en maken hierbij gebruik van het inwendige magnetisch kompas. Uit laboratorium onderzoek is gebleken dat dit magnetisch kompas van vogels beïnvloed wordt door golflengte of kleur van het licht. Trekvogels hebben het blauw-groene deel van het lichtspectrum nodig voor magnetische oriëntatie, terwijl rood licht juist de oriëntatie verstoort. In de experimenten op Ameland is invloed van de kleur van het licht op trekvogels in het veld onderzocht. De uitkomsten van het veldonderzoek bevestigen het laboratorium onderzoek. De trekvogels raakten gedesoriënteerd en werden aangetrokken door rood en wit licht. Dit was veel minder het geval bij blauw en groen licht. Door een andere kleur lamp te gebruiken worden de schadelijke gevolgen van kunstmatig licht voor trekvogels aanzienlijk verminderd, bijvoorbeeld door groene verlichting aan te brengen op platforms (zie figuur 3). In het kader van het Convenant Duurzaam Ameland wordt de pier met ´groene lampen´ verlicht (zie figuur 4).

[PIC2389]De maand oktober is uitgeroepen tot maand van de nacht en a.s. zaterdag 29 oktober is de Nacht van de Nacht (zie voor meer info en activiteiten op http://www.laathetdonkerdonker.nl).

Bron

Dokter, A., M. Baptist, B. Ens, K. Oosterbeek & E. van Loon 2011. Foraging patterns of Oystercatchers studied at high spatial resolution by GPS-tagging and continuous camera observations. International Symposium on the Ecology of the Wadden Sea (WS2011) on Texel. www.projects.nioz.nl/ecologyofthewaddensea/
Poot, H., B. Ens, H. de Vries, M. Donners, M. Wernand & J. Marquenie. 2008. Green light for nocturnally migrating birds. Ecology and Society 13(2): 47. http://www.ecologyandsociety.org/vol13/iss2/art47
Rich, C. & T. Longcore 2006. Ecological Consequences of Artificial Night Lighting. Island Press.
Santos, C., A. Miranda, J. Granadeiro, P. Lourenço, S. Saraiva & J. Palmeirim 2010. Effects of artificial illumination on the nocturnal foraging of waders. Acta Oecologica 36: 166-172.
van de Laar, F. 1999. Vogeltrek boven de Noordzee. Uitgave SBNO, NAM, Assen, The Netherlands. Waddenzee 2011.
Waddenzee 2011. Groen licht. Op http://www.waddenzee.nl.