3 januari 2018 De Kerstvloed van 1717 Door: Hans Revier Op eerste kerstdag was het precies 300 jaar geleden dat een enorme stormvloed grote delen van Noord-Nederland en Noord-Duitsland onder water zette. Door achterstallig dijkonderhoud waren de gevolgen in met name de provincie Groningen desastreus. De ramp betekende een ommekeer in het denken over kustverdediging en dijkbeheer. In de dagen voor Kerstmis in 1717 staat het water voor de Groninger kust uitzonderlijk laag. Een zuidwester storm stuwt het water van de Nederlandse, Duitse en Deense kust naar het Noorden. Maar tijdens de kerstnacht draait de wind naar het noordwesten en zwelt aan tot orkaankracht. Het is springtij en een enorme massa water valt de kust van Noord-Nederland en -Duitsland aan. De dijken houden het niet en grote delen van het kustgebied raken overstroomd. Het water bereikt zelfs de stad Groningen. Duizenden mensen verdrinken, al dan niet bevangen door de kou. Alleen al in de provincie Groningen komen 2276 mensen om. Dorpen worden verwoest en een groot deel van de veestapel verdrinkt. Het grondgebied van de huidige gemeentes De Marne, Eemsmond, Winsum en Bedum is het hardst getroffen. Dijken zijn compleet weggespoeld en de sterke stroming heeft enorme kolken geslagen. Malaria Over de Kerstvloed bestaan talloze dramatische verhalen. Bijvoorbeeld over de tjalk die door de kracht van de golven op het huis van de schoenmaker in Kloosterburen strandt. Tien mensen die naar het dak waren gevlucht konden hiermee het vege lijf redden. De volgende morgen werden nog eens dertig overlevenden opgepikt met de tjalk. De gevolgen van de Kerstvloed zijn nog lang merkbaar. De landbouwgronden zijn in het daarop volgende jaar onbruikbaar en de muggen die leven in de overblijvende brakwaterpoelen veroorzaken een malaria-epidemie. Ook heden ten dage zijn in het Groninger landschap de sporen van de enorme overstromingen nog altijd te vinden. Restanten van de oude zeedijk, die bijna geheel werd verwoest, zijn zichtbaar bij Warffum en Den Andel. Bij het dorp Westernieland heeft de kerk een voordeur die uitkomt op het lege weiland ten westen van het dorp. Daar bevond zich een deel van het dorp dat door de golven werd weggevaagd en aan de oostkant van de kerk weer werd opgebouwd. Stad en Ommelanden In reactie op deze overstromingsramp wezen veel geestelijk leiders op de voorzienigheid. Het was een straf van God voor immoreel gedrag en de zonden van de bewoners van de getroffen gebieden. Maar daarnaast ontstond ook een meer bestuurlijke discussie over het kustverdedigingsbeleid en het dijkbeheer. De bestuurders van de stad Groningen en de Ommelanden steggelden lange tijd over de verantwoordelijkheden voor en de financiering van het dijkherstel. Na bemiddeling door Friesland, waar de dijken beter op orde waren en men minder schade had geleden, kon uiteindelijk overeenstemming bereikt worden en kreeg Thomas van Seeratt de opdracht de dijken te herstellen. Van Seeratt, die in Zweden was geboren en ruim twintig jaar de wereldzeeën had bevaren, waarschuwde in 1716 al voor de deplorabele staat waarin de Groninger dijken zich bevonden. Maar de autoriteiten sloegen zijn waarschuwingen in de wind, met alle gevolgen van dien. Innovaties Na de Kerstvloed kreeg Van Seeratt de leiding over de reddingsoperaties en vervolgens over het programma van dijkherstel. Hij introduceerde daarbij een aantal innovaties. Zo liet hij strekdammen bouwen om de kracht van de golfaanval op de kust te verminderen en was hij een voorstander van het stimuleren van kwelderaanwas. De dijken die hij liet bouwen kregen een flauwer talud en waren beter bestand tegen de kracht van het water. In 1719 bleek dat de door van Serratt herstelde en aangelegde dijken een hevige noordwesterstorm konden weerstaan. Ook de storm in 1720 die in kracht vergelijkbaar was met die in 1717 veroorzaakte geen schade. Zo legde Thomas van Seeratt de basis voor het huidige hoogwaterbeschermingsprogramma. Illustraties Beeld in de header: kaart met een impressie van de Kerstvloed 1717 (Bron: Wikimedia). Impressie van een dijkdoorbraak tijdens de kerstvloed 1717 (Bron: Wikimedia) Bronnen: Sundberg, A. (2015), The Fattened Land Turned to Salted Ground”: the Christmas Flood of 1717 in Groningen. in: Floods, Worms, and Cattle Plague: nature-induced disaster at the closing of the Dutch Golden Age, 1672-1764, 94-150 https://kuscholarworks.ku.edu/handle/1808/19477 Sundberg, A. (2015). Claiming the Past: History, Memory, and Innovation Following the Christmas Flood of 1717. Environmental History, 20(2), 238-261. https://doi.org/10.1093/envhis/emv002 Mirjam Jochemsen, ‘Kerstvloed 1717. Het begin van modern dijkbeheer’, In: H20 (2017-50) 8-9 http://edepot.wur.nl/421752 Rond de herdenking van de Kerstvloed 1717 zijn en worden tal van activiteiten georganiseerd: www.kerstvloed1717.nl Literatuurlijst Groninger archieven, https://www.groningerarchieven.nl/activiteiten/kerstvloed-1717 https://www.groningerarchieven.nl/historie/schatkamer/bijzondere-archiefstukken/kerstvloed-1717-blog Tentoonstelling Groninger scheepvaartmuseum, https://historiek.net/kerstvloed-1717-tragedie-heldenmoed/72407/
