Ga met ons mee op excursie
Maak een verschil voor het waddengebied met je bedrijf, vrienden of familie!
Home Waddenmagazine Zo voorkomen we een klimaatramp in het waddengebied
Het nieuwe rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) dat eerder dit jaar verscheen, biedt geen rooskleurig beeld van de toekomst. Opwarming en stijging van de zeespiegel zullen nog harder gaan dan gedacht. De Waddenzee zal niet aan de gevolgen hiervan ontkomen en is mogelijk juist een erg gevoelig ecosysteem. Daarom moeten we er alles aan doen om andere bedreigingen weg te nemen en de natuur van de Waddenzee te versterken. Oftewel, we moeten het waddengebied snel klimaatproof maken. De Waddenvereniging ziet drie belangrijke manieren: de Waddenzee met rust laten en schadelijke activiteiten zoveel mogelijk weren, de Waddenzee letterlijk meer ruimte geven en zorgen voor een robuust, soortenrijk ecosysteem.
‘Het belangrijkste wat we kunnen doen, naast het tegengaan van klimaatverandering zelf, is de andere negatieve effecten van menselijke activiteit zoveel mogelijk voorkomen’, zegt Frank Petersen van de Waddenvereniging. Vooral activiteiten die de bodemdaling veroorzaken zijn ongewenster dan ooit. ‘Gaswinning zorgt voor bodemdaling, dat kunnen we nu al zien op Ameland, waar enkele jaren naar gas wordt geboord. Delen die nu bij laag water droogvallen, vallen door bodemdaling niet meer of veel korter droog. Vogels die deze droogvallende platen gebruiken om voedsel te zoeken, zijn daar de dupe van’, aldus Petersen.
Recent loopt de discussie over gaswinning weer hoog op. Petersen vindt een mogelijke vergunning voor nieuwe gaswinning onbegrijpelijk. Gaswinning is immers niet de enige oorzaak van bodemdaling, ook zoutwinning draagt sinds afgelopen zomer bij aan het zakken van de wad bodem. ‘Bij zoutwinning wordt van achter de dijk een pijp richting het zout geboord en met heet water wordt het zout opgelost en weggezogen. Wat overblijft is een holle ruimte die inzakt. Op de wad bodem veroorzaakt dit een soort soepkom met in het midden maar liefst 90 centimeter daling. Er is al eens berekend dat gaswinning en zoutwinning samen een bodemdaling van 15 miljoen kubieke meter zullen veroorzaken, dat is gigantisch.’
Naast deze zogenoemde mijnbouwactiviteiten zijn er tal van andere verstorende factoren, waaronder visserij en baggerwerkzaamheden. Vaak wordt alleen gekeken naar de impact van elke activiteiten apart, niet naar het effect van de som van alle activiteiten. Petersen: ‘Het gebeurt allemaal tegelijkertijd naast, langs en over elkaar. De gezamenlijke impact is dus veel groter. En met ook nog klimaatverandering in het vooruitzicht kan het gebied dat niet hebben.’
Komende jaren wordt onderzoek gedaan naar die optelsom. Reden om te wachten met nieuwe vergunningen en uiteindelijk ook bestaande vergunningen tegen het licht te houden. ‘De zoutwinning gaat door tot 2054, ik hoop dat de regering in de tussentijd gaat beseffen dat dit eigenlijk niet kan’, aldus Petersen.
Een actie die komende decennia nodig is – zowel voor de waddennatuur als voor de mensen die er wonen – is ruimte geven aan de Waddenzee. ‘Er is nog maar een derde over van wat het hele waddensysteem besloeg’, zegt Bas Bijl, die als fysisch geograaf werkzaam is bij de Waddenvereniging. ‘De Afsluitdijk heeft een groot deel afgesneden en de invloed die de Waddenzee had in Groningen en Friesland en zelfs tot aan Drenthe, is ook weg. Dat heeft invloed op allerlei processen in de Waddenzee op het gebied van stromingen en sediment, maar het maakt ons land ook kwetsbaarder voor een stijgende zeespiegel. Die zeespiegelstijging is al gaande en kan uitmonden in een meter zeespiegelstijging in 2100. Onze kinderen gaan dat meemaken.’
Die hogere zeespiegel is niet alleen een gevaar voor de veiligheid achter de dijk, maar zorgt er ook voor dat er meer zout water via de ondergrond onder de dijk doorgaat en in landbouwgronden omhoog komt. ‘We kunnen dan als mens niet meer krampachtig vasthouden aan wat we hebben. De enige weg is de natuur letterlijk meer ruimte geven, de zee dus de ruimte geven. Geen harde grens meer in de vorm van een dijk, maar een overgangsgebied waar de zoute Waddenzee geleidelijk overgaat in het zoete achterland. Bijvoorbeeld door op sommige plekken gecontroleerd het zeewater over de dijk te laten komen in extreme omstandigheden, of zelfs door een gat in de dijk. Dat overgangsgebied zal door sedimentatie langzaam iets ophogen, waardoor je een veel bredere kustverdediging krijgt. Uiteindelijk wordt het er dus veiliger op.’
Bijl pleit ervoor om nu al samen met de boeren en burgers uit het gebied te zoeken naar de juiste oplossingen voor de lange termijn. ‘Er wordt nu al veel geld gestopt in dijkversterking om in 2050 veilig te zijn voor de zee, maar wij zeggen: kijk verder, naar 2100 en daarna. Dan kun je toekomstige problemen voor zijn en winst behalen voor zowel de inwoners als de natuur.’
Ruimte geven aan de zee en het herstellen van verbindingen met het achterland is ook van belang voor de natuur. Het afdammen van beken en rivieren en later de grote binnenzeeën heeft bijvoorbeeld de visstand afgelopen eeuwen geen goed gedaan. Sommige soorten gebruiken in hun levenscyclus namelijk zowel zoet als zout water, of leven juist in de overgangszone. Vissen als steur en zalm zijn vrijwel verdwenen, maar ook veel andere soorten zijn nauwelijks meer in de Waddenzee te vinden. Herstel van vis in de Waddenzee is nodig om een nieuwe klap, verandering van het klimaat, op te kunnen vangen.
‘Opwarming zal ook invloed hebben op het leven in de Waddenzee, zowel door hittepieken als de gemiddelde watertemperatuur’, legt marien bioloog Wouter van der Heij van de Waddenvereniging uit. ‘Heel warme dagen kunnen funest zijn voor bijvoorbeeld droogvallende schelpen, maar ook de gemiddelde temperatuur is heel bepalend of de Waddenzee nog geschikt is voor bepaalde soorten. Je ziet dat nu al bij platvissen, waarvoor de Waddenzee een kinderkamer is. Waar scholletjes vroeger twee jaar lang in de Waddenzee verbleven, vetrekken ze nu soms al na een half jaar naar de diepere Noordzee, omdat het te warm wordt. Zo hebben alle vissen en veel andere dieren kritische grenzen waarbinnen ze kunnen overleven. Klimaatverandering zal de Waddenzee voor enkele soorten ongeschikt maken.’
Om de impact van het verdwijnen van die soorten zo klein mogelijk te houden, moeten we extra inzetten op verhogen van biodiversiteit, meent Van der Heij. ‘Als een soort verdwijnt, heeft dat weer gevolgen voor andere soorten. Stel je maar een voedselweb voor. Als je daar iets wegstreept, verdwijnen automatisch ook andere soorten. We moeten zorgen voor een compleet voedselweb met veel verschillende soorten. Daarmee voorkomen we dat het hele web instort zodra er enkele soorten uit verdwijnen.’
Behoud en herstel van het ecosysteem is dan ook van groter belang dan ooit. ‘Je kunt dan denken aan het verminderen van bijvangst en het sluiten van delen van de Waddenzee voor visserij’, vertelt Van der Heij. ‘Maar de grootste oorzaak van achteruitgang van soorten in de Waddenzee is waarschijnlijk het afsluiten van de verbindingen naar het binnenland, die voor veel vissen belangrijk is. Daarom werkt de Waddenvereniging in diverse projecten aan het herstellen van deze verbindingen, zoals Vissen voor Verbinding en de Vismigratierivier. Hiermee krijgen de vissen de mogelijkheid hun hele levenscyclus te voltooien. Soorten als fint en zeeforel zullen hopelijk weer in grotere getale terugkeren en andere populaties worden gezonder. Zo krijg je een robuust ecosysteem dat hopelijk wat beter tegen een stootje kan. Daar moeten we met het oog op de klimaatverandering echt voor zorgen.’
In augustus liet het demissionaire kabinet weten te willen instemmen met nieuwe gasboringen door de NAM in de Waddenzee bij Ternaard. Onvoorstelbaar vindt de Waddenvereniging. Het besluit kwam nota bene net na het verschijnen van het alarmerende nieuwe IPCC-klimaatrapport. De Waddenvereniging protesteerde afgelopen maanden samen met vele anderen tegen dit plan. Bij het maken van het WADDENmagazine konden de laatste ontwikkelingen niet worden meegenomen. Weten hoe het er nu mee staat? Lees verder.
Dit artikel is verschenen in het WADDEN magazine van december 2021, tekst Koen Moons, foto Henk Postma. Wil je het magazine ook ontvangen? Word lid van de Waddenvereniging vanaf €27,- per jaar, steun ons werk en ontvang het magazine 4x per jaar in de (digitale) brievenbus.
