Ga met ons mee op excursie
Maak een verschil voor het waddengebied met je bedrijf, vrienden of familie!
Home Waddenmagazine Explosie van sterren
‘Ik ken geen andere plekken in Nederland waar het ’s nachts zo donker wordt’, zegt landschapshistoricus en sterrenliefhebber Koen van den Driesche. Regelmatig neemt hij zijn telescoop mee naar het waddengebied. Daar wonen weinig mensen en je hebt er dus bijna geen last van lichtvervuiling. Een van zijn mooiste herinneringen: komeet Neowise, die vorig jaar zomer te zien was. ‘Een echte komeet, met een lange staart. Een onvergetelijke ervaring.’
De Boschplaat op Terschelling en het nationaal park Lauwersmeer hebben in 2015 en 2016 de officiële status van Dark Sky Park gekregen van de International Dark-Sky Association. Maar ook op het iets dichter bevolkte Texel zijn alle straatlantaarns inmiddels vervangen door ledverlichting, met armaturen die gericht naar beneden schijnen, vertelt Wim Klein Breteler van publiekssterrenwacht ‘de Jager’, in de duinen bij Ecomare. ‘Op je rug liggend in een duinpan, afgeschermd van het laatste beetje lichtvervuiling, beleef je het nachtelijk duister op zijn best’, zegt hij.
De nacht van 21 op 22 december is de langste van het jaar. Deze maand is dus bij uitstek geschikt om van de sterrenhemel te genieten. Dat lukt het best aan het begin en aan het eind van de maand, wanneer er ’s avonds weinig storend maanlicht is (op 19 december is het vollemaan). Je ziet dan hoog boven je hoofd de prachtige lichtband van de Melkweg. Met een eenvoudige verrekijker is al goed te zien dat die uit talloze afzonderlijke sterretjes bestaat. In december zijn er maar liefst vijf planeten zichtbaar: Venus, Jupiter en Saturnus aan de avondhemel; Mars tijdens de ochtendschemering en Mercurius aan het eind van de maand, kort na zonsondergang. Websites, apps en sterrenkundige jaarboekjes helpen je om de planeten en de sterrenbeelden aan de hemel te vinden. Maar de VVV Vlieland organiseert ook nachtwandelingen, waar uitleg wordt gegeven door Adrie Warmenhoven, conservator van het Eise Eisinga Planetarium in Franeker.
‘Daarnaast ga ik een paar keer per jaar met de Waddenvereniging op de klipper Willem Jacob het wad op’, vertelt Warmenhoven. ‘Meestal als er vallende sterren of andere mooie verschijnselen te zien zijn.’ Zeilveerdienst Eilandhopper organiseert dit jaar op 24 december zelfs een nachtelijke Ster van Bethlehem-tocht. ‘Het is altijd bijzonder om in het donker te zeilen, terwijl de mensen op het dek naar boven liggen te kijken’, zegt Titia Schuil van Eilandhopper. Als het aan architect Nynke Rixt Jukema ligt, worden de nachten op de Wadden alleen nog maar donkerder. Jukema brengt verschillende instanties bij elkaar om te komen tot een Dark Sky Werelderfgoed Waddengebied, dat zich uitstrekt tot Duitsland en Denemarken. ‘Eind volgend jaar moet dat concreet gemaakt worden op een trilaterale bijeenkomst in Duitsland’, zegt ze. Koen van den Driesche kan niet wachten. ‘Het is mooi dat er nu een groeiende aandacht is voor de duisternis in het waddengebied,’ zegt hij. ‘Ik ben opgegroeid in de Randstad, en het verschil is echt enorm.’
Hotspot 1: De Boschplaat op Terschelling
Marjolein van Roosmalen is geboren en getogen op Terschelling. Ze is een verwoed Melkwegfotograaf. Het Dark Sky Park de Boschplaat is een van haar favoriete plekken. ‘Er zijn mooie duinen op het strand, en het drenkelingenhuisje is heel fotogeniek’, zegt ze. ‘In het donker is het toch allemaal net even anders dan overdag.’ Terschelling is ook het favoriete Waddeneiland van Adrie Warmenhoven van het Eise Eisinga Planetarium. ‘Al zo’n tien jaar gaan we ’s nachts met tientallen belangstellenden de Boschplaat op, met huifkarren getrokken door Friese paarden. Het is altijd een bijzondere ervaring om in het pikkedonker op zo’n bijzondere plek naar de sterrenhemel te kijken.’
Het tweede Dark Sky Park in Nederland is ‘magisch om te zien en te ervaren: een hemel vol met sterren’, zegt astrofotograaf Melvin Jonker. Ook sterrenliefhebber Koen van den Driesche spreekt van een magische ervaring. ‘Een heel donkere locatie, waar je omgeven wordt door de geluiden van de duizenden vogels die verderop in de omliggende natuurgebieden zitten.’ Er zijn twee ‘hemelplatforms’ in het park – een soort uitkijktorens – en Staatsbosbeheer organiseert regelmatig nachtelijke excursies.
Volgens metingen van Platform Lichthinder is Schiermonnikoog de donkerste gemeente in Nederland. Natuurmonumenten heeft op het eiland een nachtwandelroute van 2,5 kilometer uitgezet (startpunt bij Bunker Wasserman) en organiseert samen met de VVV in informatiecentrum Het Baken speciale sterrenavonden. Voor de ultieme duisterniservaring moet je naar natuurreservaat de Balg, waar het op een maanloze nacht echt aardedonker is.
In de duinen aan de noordkust van Ameland, ten oosten van Nes, kijk je uit over de donkere Noordzee en is er vrijwel geen lichtvervuiling. Hier zijn voldoende plekken om van de pracht van de sterrenhemel te genieten. Amateursterrenkundige Siemon Vanderhulst reisde er zelfs speciaal heen vanuit zijn woonplaats Leuven. ‘België is het meest verlichte gebied van Europa’, zegt hij. ‘Het loonde echt de moeite om te gaan sterrenkijken op Ameland.’
Om de Melkweg zo mooi vast te leggen als Marjolein van Roosmalen dat doet, heb je een goede camera, nabewerkingstechnieken en veel ervaring nodig. Maar met een eenvoudige smartphonecamera kom je ook al een heel eind. ‘De meeste telefoons hebben tegenwoordig wel een nachtstand’, zegt Van Roosmalen. Als je smartphonecamera geen instelling heeft voor lange belichtingstijden, kun je daar een speciale app voor downloaden, zoals Slow Shutter Cam, vertelt Siemon Vanderhulst. ‘Een goed statief is dan wel een must’, zegt hij.
Het feeërieke noorderlicht (ook wel poollicht of aurora borealis genoemd) is vooral vanuit Scandinavië en IJsland goed zichtbaar. Het ontstaat wanneer elektrisch geladen deeltjes van de zon de luchtmoleculen tot gloeien brengen. ‘Maar als er noorderlicht boven Midden-Scandinavië zit, kun je het vanaf een noordelijk strand op een van de Waddeneilanden al zien, laag aan de hemel’, vertelt poollichtexpert Roy Keeris. Je ziet dan een zwakke rode of groene gloed, die vrij eenvoudig fotografisch is vast te leggen. Noorderlicht (zie foto) is vooral in het voor- en het najaar zichtbaar, maar het valt moeilijk van tevoren te voorspellen. Op de website www.noorderlichtjagers.nl geeft Keeris veel achtergrondinformatie. Ook kun je je aanmelden voor een e-mailalert wanneer er in Nederland noorderlicht te zien is. ‘Mijn mooiste ervaring was op 30 oktober 2003’, vertelt Keeris. ‘Een groot deel van de nacht waren er allerlei kleuren en stralen zichtbaar aan de hemel. Het poollicht was zo helder dat je er een krant bij kon lezen.’
De Waddenvereniging is als partner betrokken bij het project ‘Donkerte van het Waddengebied’. Dit gezamenlijke project van de Rijksuniversiteit Groningen, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Natuur- en Milieufederaties van Noord-Holland, Friesland en Groningen, wil met de beleving van de duisternis duurzaam toerisme in het hele waddengebied stimuleren. Door nachtactiviteiten te organiseren zoals sterrenkijken, wandelen, nachtmuziek, lezing en workshops wil het project bewustwording over de noodzaak van het behoud van de duisternis vergroten en donkerte uitdragen als kernkwaliteit van het waddengebied.
Dit artikel is verschenen in het WADDEN magazine van december 2021, tekst Govert Schilling, foto’s Hans Jellema, Marcel van Kammen, Wim Klein, Henk Postma, Marjolein van Roosmalen. Wil je het magazine ook ontvangen? Word lid van de Waddenvereniging vanaf €27,- per jaar, steun ons werk en ontvang het magazine 4x per jaar in de (digitale) brievenbus.
