JUTTEN || Leef-tijd
Tijd kun je heel precies meten. Maar een klok laat niet zien of de tijd kruipt of vliegt voor je gevoel. Je kunt de jaren tellen dat je al leeft, maar voel je je ook zo oud als je bent? In deze Jutten! kijken we naar de leef-tijd van dieren.
Uit zee gestapt
De eerste levende wezens op aarde ontstonden in zee en bestonden uit één cel. Daaruit ontwikkelden zich eenvoudige planten en dieren met meer cellen zoals kwallen en wormen. 500 miljoen jaar geleden ging het opeens heel hard en vond er een explosie plaats van nieuwe plant- en diersoorten. De soorten die we nu kennen, stammen allemaal hiervan af, ook de mens. Een van onze ‘voorvaderen’ was een soort vis met pootjes. Hij leefde in moerassen en maakte uitstapjes op land. Hij had kieuwen én longen om te kunnen ademen in water en op land.
Oude Bil en zijn familie
Door vogels te ringen en te noteren wanneer je ze waarneemt, kom je meer te weten over hun leeftijd en gedrag. Op Wieringen broedde jarenlang een paartje tureluurs, het mannetje werd Oude Bil genoemd, naar de man die hem geringd had. De tureluur werd 19 jaar oud. Zijn vrouwtje leefde langer, ze zocht een nieuwe partner en kreeg nog een dochter. Die broedde ook weer op Wieringen, vlakbij waar ze geboren was. Alleen vloog ze niet, net zoals haar ouders, naar Afrika in de winter, maar naar Engeland. Slim, want zo was ze in het voorjaar eerder thuis dan de Afrikavliegers en kon ze het beste nestplekje uitzoeken.
Meteen op eigen poten
Zangvogels komen kaal en blind uit het ei. Hun nesten zitten meestal hoog en verstopt. Maar veel steltlopers hebben nesten in het open veld. Daar lopen ze het risico van rovers en overstromingen. Daarom hebben hun kuikens al donsveertjes en open ogen. Zo kunnen ze gauw het nest uit lopen om met hun ouders eten te zoeken.
Vliegen moet je leren
Of ze nu hulpeloos uit het ei komen of al kunnen lopen, álle vogels moeten nog leren vliegen. In een ei kunnen hun vleugels niet sterk genoeg worden met lange vliegveren. Er is ook geen ruimte om even lekker te fladderen als oefening.
Een pootje minder is niet erg
De krabben op de Wadden worden zo’n 3 tot 8 jaar oud. Alleen de grote Noordzeekrab kan wel 30 jaar worden. Heel soms wordt er eentje 100. Dan moeten ze natuurlijk niet eerder opgepeuzeld worden, door een roofdier – of een mens. Als een krab alleen een schaar of poot verliest, groeit die langzaam weer aan.
Gevaarlijk avontuur
Stel je voor, je kunt net vliegen en dan moet je al een reis van duizenden kilometers maken naar onbekend gebied… Voor jonge vogels is de vogeltrek een enorme uitdaging. Wel hebben ze de weg meestal al ‘in de vleugels’ als ze uit het ei komen. Heel veel jonge trekvogels overleven de tocht niet door uitputting, honger, verdwalen, stormen en roofdieren. De vogels die het wel doorstaan, hebben een schat aan ervaring opgedaan voor hun verdere leven.
Sesam open u!
(Europese) palingen worden als larve geboren in de Sargassozee meer dan 6000 km van hier. Ze laten zich zo’n twee jaar lang op de Golfstroom meedrijven richting Europa. Ze komen aan als doorzichtige visjes (glasaaltjes) en trekken naar het zoete water van meren en rivieren. Daarbij komen ze veel hindernissen tegen, zoals dijken en sluisdeuren. Als het is gelukt, groeien ze uit tot palingen en blijven er nog tien tot vijftien jaar Dan gaat de reis weer terug naar hun geboortezee waar ze paaien (eitjes leggen) en sterven.
Gewiegd door de Waddenzee
De Waddenzee is net een babykamer. De zee is rijk aan voedsel en warmer dan de Noordzee. Daar groeien jonge visjes goed van. De geulen en mosselbanken zijn prima schuilplekken. Garnalen en veel vissoorten leggen hun eieren in de Noordzee, de larven spoelen dan door de zeegaten de Waddenzee in. Zodra ze groter en sterker zijn, trekken ze naar open zee.
Jaren tellen
Veel dieren die heel erg oud kunnen worden, leven in zee. Denk aan de Groenlandse haai, die meer dan 300 jaar kan worden. Maar hij wordt ingehaald door…een schelpdier. Met wat geluk kun je op het strand van Ameland of Schiermonnikoog een noordkromp vinden. Aan zijn jaarringen kun je zien hoe oud hij is, net als bij bomen. De oudste levende noordkromp die werd opgevist, was 507 jaar oud.v
Veel dieren die heel erg oud kunnen worden, leven in zee. Denk aan de Groenlandse haai, die meer dan 300 jaar kan worden. Maar hij wordt ingehaald door…een schelpdier. Met wat geluk kun je op het strand van Ameland of Schiermonnikoog een noordkromp vinden. Aan zijn jaarringen kun je zien hoe oud hij is, net als bij bomen. De oudste levende noordkromp die werd opgevist, was 507 jaar oud.
Veel dieren die heel erg oud kunnen worden, leven in zee. Denk aan de Groenlandse haai, die meer dan 300 jaar kan worden. Maar hij wordt ingehaald door…een schelpdier. Met wat geluk kun je op het strand van Ameland of Schiermonnikoog een noordkromp vinden. Aan zijn jaarringen kun je zien hoe oud hij is, net als bij bomen. De oudste levende noordkromp die werd opgevist, was 507 jaar oud.
Oude grutto’s maar geen opa’s
De grutto’s in Nederland vergrijzen – nee, niet hun veren. Het wil zeggen dat er te weinig kuikens geboren worden. Je ziet nog wel grutto’s, maar dat zijn oudjes. Ze kunnen namelijk wel 30 jaar worden. Als de omstandigheden slecht zijn, stellen grutto’s het broeden een jaartje uit. Helaas zijn ze al jarenlang slecht, en van uitstel komt afstel. Zo worden er elk jaar te weinig gruttootjes geboren.
Twee klokken
Mensen, dieren en ook planten hebben een biologische klok, met het ritme van dag en nacht. Maar de biologische klok van waddendieren volgt een ander ritme, namelijk dat van eb en vloed. Twee keer per dag komen de wadplaten onder water te staan en vallen ze weer droog.
Schelpdieren openen hun schelpen bij vloed om voedsel uit het water te filteren, maar de wadpier is juist actief bij eb. Dan voert hij het zand dat hij gefilterd heeft af in spaghettihoopjes. Voor vogels zijn de drooggevallen platen een gedekte tafel. Ze eten dan ook zoveel als ze kunnen, of het nu dag of nacht is. Als het water weer komt, rusten ze uit op hoger gelegen plekken. Soms wel met honderden bij elkaar. Krabben en platvissen jagen juist bij vloed.
Maak een zonnewijzer
De mens heeft de tijd haarfijn ingedeeld en bijna iedereen wordt geregeerd door de klok. De wekker, het horloge, de kerkklok, de klok op je telefoon. Mechanische klokken bestaan pas zo’n 700 jaar. Voor die tijd gebruikte men zandlopers of zonnewijzers. Een zonnewijzer is een grappig ding. De schaduw van de zon wijst de tijd aan. Je kunt er heel eenvoudig zelf een maken. En dan maar wachten op de zon…
Maak zelf een zonnewijzer
Het magazine WADDEN ook lezen?
Wil je alle dierenweetjes en nog veel meer 3x per jaar in de brievenbus ontvangen? Word dan lid van de jeugdclub van de Waddenvereniging voor €22,- per jaar. Samen gaan we op pad en leren we je van alles over het Waddengebied. En met jouw lidmaatschap help je ons om het Waddengebied te beschermen.
Deze weetjes en knutseltips staan in het magazine WADDEN herfst 2025 en zijn geschreven door Lidewij Kemme.
