Vijf jaar na de MSC Zoe-ramp
5 jaar na de ramp met de MSC Zoe is de rommel die van dat containerschip afkomstig is nog lang niet opgeruimd. Net als het bergen van al het andere afval op de bodem van de Noordzee – toch al een vuilnisbelt van formaat – is dat een tijdrovend en kostbaar karwei, dat nog lang gaat duren, stelt milieukundige en bioloog Ellen Kuipers. Toch heeft de milieuramp ook tot enkele lichtpuntjes geleid.
800.000 kilo afval uit zee
Tijdens een zware storm verloor de MSC Zoe op 1 en 2 januari 2019 342 containers, de meeste ten noorden van Ameland. Speelgoed, kleding en accessoires, huisraad, televisies, plastic verpakkingen en chemische stoffen spoelden aan op Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog en het Duitse eiland Borkum. De milieuramp leidde tot het project CleanUpXL, dat ten doel heeft om 800.000 kilo afval van de zeebodem te halen. Daarbij werkt de Waddenvereniging samen met Stichting de Noordzee, de Friese Natuur- en Milieufederatie, Stichting Duik de Noordzee Schoon, BDS-Harlingen en Friendship Offshore.
Een van de initiatiefnemers is Ellen Kuipers, milieukundige en bioloog bij de Waddenvereniging. Tot december 2023 behaalde het project meer dan een kwart van het opruimdoel: ‘Sinds september 2021 hebben we 279.540 kilo afval van de zeebodem gehaald’, zegt Kuipers. Een indrukwekkende prestatie, als je weet dat het bergen van afval op de wispelturige Noordzee geen makkie is. ‘Je bent sterk afhankelijk van het weer; dat was de afgelopen jaren vaak erg slecht en dat betekent minder bergen, want veiligheid gaat boven alles.’
Gamechanger
De Noordzee is al eeuwenlang een van de drukst bevaren wateren ter wereld. En waar mensen komen, laten ze afval achter – er ligt dus veel meer afval in zee dan alleen de consumentenrommel uit de containers die de MSC Zoe verloor. En als die gebeurtenis nog iets positiefs heeft opgeleverd, dan is het dat er eindelijk op internationaal niveau actie wordt ondernomen om de kans kleiner te maken dat het nog eens gebeurt. Kuipers: ‘De ramp met de Zoe is echt een gamechanger geweest. We hebben heel veel geleerd over de risico’s van containervervoer en hoe je kunt voorkomen dat een schip containers verliest. Er is veel onderzoek gedaan naar de toedracht van de ramp en de partijen die betrokken zijn bij het internationale zeevervoer – zoals natuurorganisaties, de politiek, overheden, maritiem verzekeraars, rederijen en de bedrijven die goederen per container laten vervoeren – zijn in actie gekomen.’
Techniek en politiek
Dat betekent dat er belangrijke maatregelen zijn ingevoerd. Zo komt er een nieuw verkeersbegeleidingssysteem boven de eilanden. ‘Daar ben ik heel blij mee’, zegt Kuipers. ‘Containerschepen worden dan rechtstreeks aangesproken met informatie over de actuele weersomstandigheden, golfslag en de verkeerssituatie ter plekke, waardoor stuurlui en kapiteins beter beslissingen kunnen nemen. Verder weten we nu dat onder bepaalde omstandigheden de ontwerpgrenzen van containerschepen kunnen worden overschreden. Als dat gebeurt, moet een kapitein weten dat het schip gevaar loopt. Daarom hebben grote containerreders sensoren op de scheepshuid geplaatst die op basis van koers, snelheid en beweging van het schip aangeven of een situatie te gevaarlijk wordt – de scheepscomputer neemt in dat geval stuurmaatregelen om te voorkomen dat containers overboord slaan; daar heeft zelfs de kapitein of stuurman dan geen invloed op.’
Ze vervolgt: ‘Containerschepen krijgen ook anti-roltanks, die voorkomen dat een schip te extreem gaat rollen (heen-en-weer ‘wiebelen’ over de lengteas, waardoor de lading kan gaan schuiven, red). Tot slot komen er bureaus die de veiligste routes berekenen voor elk schip, op basis van de lading en de meest actuele weersvoorspellingen. Dat gebeurt elders op de wereld ook al en dat werkt heel goed.’
GPS-trackers
En er zit meer in het vat, somt de bioloog op: ‘Er wordt in EU-verband gekeken naar het verplicht stellen van gps-trackers op containers, zodat die beter te vinden zijn, mochten ze overboord slaan. Er is ook sprake van het verplichten van bepaalde vlaggenstaten (landen waar veel schepen geregistreerd staan, zoals Cyprus of Panama, red.) om zich aan de Europese milieu- en transportregels te houden, want dat hoeven ze nu niet. Hopelijk gebeurt dat nog vóór de Europese verkiezingen van 2025. En vanaf 2026 moeten grote containerschepen een inclinometer aan boord hebben – die meet de hellingshoek van een schip en helpt voorkomen dat een schip zo ver om zijn as rolt dat containers van boord kunnen vallen. Tot slot staat er bij Rijkswaterstaat een plan in de steigers om mensen die het Waddengebied goed kennen op te leiden om vrijwilligers aan te kunnen aansturen en begeleiden bij opruimwerkzaamheden, als er weer een ramp als met de MSC Zoe zou gebeuren.’
En dat kan natuurlijk nog steeds gebeuren: op 26 december 2023 verloor een containerschip van Maersk boven Denemarken bijvoorbeeld 46 containers.
Opruimfonds
Het zijn belangrijke stappen om de Noordzee en Waddenzee schoner te maken en te houden, maar wat Kuipers betreft blijft er genoeg te wensen over: ‘Er moet bijvoorbeeld nog steeds worden geregeld wie er nou eigenlijk verantwoordelijk is voor het opruimen van zwerfafval in zee – want dat is nu niemand. Het is natuurlijk ook peperduur. Daarom zou ik graag zien dat er een soort afvalfonds komt, een pot geld die wordt gevuld door mensen en bedrijven die gebruik maken van de zee waaruit het opruimen van dat afval kan worden betaald. Want we halen wel veel rommel naar boven, maar er blijft nog veel te veel liggen. Ik kan bijvoorbeeld geen kleine plastic bolletjes (ook wel pellets of nurdles genoemd, red.) meer zien, die vinden we echt overal. Een strandwandeling zal voor mij nooit meer hetzelfde zijn, want waar ik ook kijk, zie ik die ellendige korreltjes.’
Treurige top-5
In ruim twee jaar tijd is binnen CleanUpXL 3000 km2 zeebodem met sonar in kaart gebracht. Nog steeds worden er delen van de containers en hun inhoud gevonden die de MSC Zoe verloor, maar soms is er veel ouder afval bij. Ellen Kuipers noemt de meest bizarre vondsten.
- Een complete hijskraan – ‘Die is afkomstig van de Linito, een Noorse kustvaarder die op 2 januari 1995 zonk tussen Texel en Vlieland. Er zat nog hydraulische olie en zo in, goed dus dat dat ding uit de zee is gehaald.’
- Opleggers – ‘We hebben 3 á 4 complete opleggers opgevist, met banden en alles er nog aan vast.’
- Fleecedekens – ‘Onze duikers vonden heel veel grote fleecedekens, met prints van een tijger, een panda of een triest kijkende poes. Vooral die laatste vond ik tekenend; dat die poes zo triest kijkt omdat ze daar is terechtgekomen.’
- Wasrekjes – ‘Bij elke bergingsoperatie kwamen we ze massaal tegen; dunne aluminium buisjes met lichtblauwe dingen eraan. Het bleken wasrekjes te zijn, van een belabberde kwaliteit trouwens.’
- Visnetten – ‘Visnetten verwacht je natuurlijk wel in zee te vinden, maar we vinden er zo veel! Ik neem aan dat ze soms achter afval dat op de zeebodem ligt blijven haken, maar we hebben ook weleens een compleet vistuig gevonden. We hebben zelfs kunnen achterhalen van welke visser het was en hebben hem het laten ophalen.’
Jut mee voor een schone Waddenzee
In de agenda van de Waddenvereniging vind je een grote variatie aan opruimactiviteiten en daar komen steeds meer bij. Voor groepen vanaf tien personen organiseren wij ook op aanvraag een Wadden Cleanup, die wordt begeleid door een natuurgids van de Waddenvereniging. Door met de Waddenvereniging een opruimactie te doen ben je ervan verzekerd dat je op het juiste moment op de juiste plek afval gaat jutten, zonder de natuur te verstoren. Beleef én bescherm de Wadden met de Waddenvereniging.
Bekijk de agenda
Het magazine WADDEN ook lezen?
Dit artikel is verschenen in het magazine WADDEN van maart 2024 en geschreven door Diederik Plug.
Ontvang 3x per jaar het (digitale) magazine WADDEN voor €32,50 met prachtige fotoreportages, interessante artikelen en speciale lezersvoordelen. Met uw lidmaatschap helpt u het waddengebied te beschermen.
