Overstekend wild
Grotere zoogdieren zoals vos en das behoren niet tot de oorspronkelijke bewoners van de Waddeneilanden. Toch duiken ze er af en toe op. Maar hoe komen ze daar?
Eilanden, zo staat in de biologieboeken, worden gemakkelijk gekoloniseerd door planten en kleinere dieren. Plantenzaden bereiken eilanden via de wind, drijvend over water of meeliftend met vogels. Insecten en kleine zoogdieren komen verstopt tussen menselijke spullen op eilanden aan, of ze reizen als ei of larve mee met een ander dier.
Op deze manier moeten planten en de kleinere diersoorten op Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog zijn beland, want deze eilanden begonnen als weinig meer dan kale zandbanken. Texel vormt een uitzondering, omdat het ooit was verbonden met het vasteland van Noord-Holland.
De grotere wilde zoogdieren moeten op eigen kracht naar de eilanden – Texel soms uitgezonderd – zijn overgestoken. Een andere optie is, dat ze opzettelijk zijn uitgezet of ontsnapt uit gevangenschap. WADDEN onderzoekt welke grotere zoogdieren op de eilanden zijn gespot.
Vos
Op Texel liep in de jaren zeventig een ontsnapte vos rond, die als huisdier was gehouden door een toerist. Het dier werd snel geschoten. In 1993 werd een dode vos op het eiland gevonden, die als grap moest zijn neergelegd. Prooiresten in de maag wezen op een afkomst van het vasteland. Een jaar later was op Terschelling een vergelijkbaar voorval.
De beroemdste vossen van de Waddeneilanden zijn zonder twijfel die van Vlieland. Tien ‘illegale’ vossen zorgden in 2009 en 2010 voor verstoring van vogelbroedkolonies. Er werden zelfs Kamervragen over gesteld. Waarschijnlijk was in 2009 een paartje aanstaande vossenouders losgelaten door opzettelijke ‘faunavervalsers’, mogelijk om natuurbeschermers een hak te zetten. De dieren werden allemaal geschoten door jagers of gevangen met strikken.
In 2023 lag op Texel nog een dode vos van onbekende herkomst en in hetzelfde jaar lag op het strand van Ameland een aangespoeld dood exemplaar. De afgelopen vijf jaar werden op Texel, Ameland en Schiermonnikoog uitwerpselen gevonden die sterk leken op vossenkeutels, maar die van verwilderde katten bleken te zijn. De Waddeneilanden lijken nu voorlopig vrij van vossen.
Hermelijn
De hermelijn, een marterachtige met karakteristieke zwarte staartpunt en zeer langgerekte lichaamsbouw, geldt als het enige inheemse roofzoogdier van de Waddeneilanden. Althans van Texel, waar sinds mensenheugenis een populatie hermelijnen leeft. Waarschijnlijk is de hermelijn wel door mensen naar het eiland gebracht. De laatste jaren lijkt de hermelijn op Texel achteruit te gaan, reden voor de Zoogdiervereniging om tot onderzoek op te roepen
Dat op de andere Waddeneilanden nog steeds geen hermelijnen voorkomen, is ook een onderzoek waard. Net als veel andere zoogdieren zijn het goede zwemmers, ook in zee. Volgens een Nieuw-Zeelands onderzoek overbruggen hermelijnen met gemak afstanden van 3 tot 5 kilometer naar eilanden voor de kust. Toch ontbreken nog betrouwbare waarnemingen van hermelijnen op andere eilanden dan Texel.
Ree
Reeën op de Waddeneilanden vormen een verhaal apart. De elegante hoefdieren trekken soms lange afstanden, op zoek naar een eigen territorium. Vaak zijn dit jonge mannetjes, maar ook reegeiten vertonen dit gedrag. Reeën zijn goede zwemmers en niet bang voor het wad, zoals blijkt uit regelmatige waarnemingen van reeën buitendijks.
Het is dan ook niet verbazingwekkend dat Ameland, het over het wantij gemakkelijkst bereikbare eiland, met ongeveer driehonderd dieren een flinke reeënpopulatie kent. De stichters van deze populatie zijn waarschijnlijk zelf overgestoken.
Anders is dat op het enige andere Waddeneiland waar reeën voorkomen: Terschelling. De rond de honderd reeën op het eiland stammen af van dieren die rond 1992 clandestien werden aangevoerd onder leiding van de eilander tandarts, een zelfverklaard reeënliefhebber en enthousiast jager.
Op Schiermonnikoog spoelden in de laatste vijf jaar meerdere dode reeën aan en werd een bok lopend halverwege het wantij bij het eiland gesignaleerd. Op zowel Texel als Vlieland spoelde in 2024 een dood ree aan.
Das
Nadat de das rond 1960 nagenoeg in Nederland was uitgestorven, is het nachtactieve en in groepen levende dier bezig aan een opmars. Niet alleen in het oorspronkelijke leefgebied in het zuiden van het land, maar ook in Noord-Nederland.
Uit een onderzoek bij Ommen in Overijssel blijkt dat dassen routineus een redelijk brede rivier oversteken, soms meerdere keren in een nacht. Een vrouwtjesdier uit dit onderzoek spoelde in 1992, na 34 dagen te zijn verdwenen, dood aan op het Noordzeestrand van Ameland. Dat is 115 kilometer verderop. Gezien het zwemgedrag en de afgelegde afstand in zo’n relatief korte tijd, lijkt het niet ondenkbeeldig dat levende dassen de Waddeneilanden zullen bereiken. In de voorbije vijf jaar zijn pootafdrukken gezien op het wad bij het Friese Ternaard. Op alle eilanden werden verschillende ‘dassensporen’ gevonden, die echter niet konden worden bevestigd door experts.
Wasbeerhond
Ook de wasbeerhond, een exoot afkomstig uit Oost-Europa, rukt op in Nederland. Het roofdier leeft op diverse plekken rondom de Waddenzee, blijkt uit recente verkeersslachtoffers. In de laatste vijf jaar spoelde alleen een dood vrouwtje aan op het Noordzeestrand van Vlieland. Het lijkt een kwestie van tijd dat een wasbeerhond levend een Waddeneiland bereikt, omdat de soort goed zwemt en vanwege de dikke vacht hoog op het water drijft. Toch is de kans op een populatie klein, omdat het onwaarschijnlijk is dat er een net drachtig vrouwtje aankomt, of zowel een mannetje als vrouwtje rond dezelfde tijd.
Ongewenst bezoek?
Niet iedereen ziet de nieuwe zoogdieren op de eilanden als een verrijking. Met name vossen worden als zeer ongewenst gezien, omdat de dieren vrijwel zeker grote slachtingen zullen aanrichten van eieren, kuikens en oudervogels van grondbroedende vogelsoorten.
Wasbeerhonden zijn ook niet bepaald welkom, maar over het gevaar daarvan zijn de meningen onder zoogdierexperts verdeeld, omdat de dieren vooral van kikkers en muizen leven. Reeën zijn vooral een mogelijk gevaar voor mensen (en zichzelf), getuige de vele aanrijdingen met de dieren op Ameland. En bij een hoge populatiedichtheid kunnen ze ook schade aanrichten aan tuinen. De hermelijn rooft vooral konijnen, maar ook weleens vogelkuikens en -eieren. Dassen zouden eieren en jonge vogels buit kunnen maken, maar niet op grote schaal.
Het magazine WADDEN ook lezen?
Dit artikel is verschenen in het magazine WADDEN van maart 2025 en geschreven door Marcus Werner. Dit artikel kwam tot stand met medewerking van ecoloog en roofdierspecialist Jaap Mulder.
Ontvang 3x per jaar het (digitale) magazine WADDEN voor €32,50 met prachtige fotoreportages, interessante artikelen en speciale lezersvoordelen. Met uw lidmaatschap steunt u ons werk en helpt daarmee het Waddengebied beschermen.
Proefexemplaar aanvragen