Een golf aan geluid
Het geluid van vogels, de zee of de wind door bomen: in de natuur is het nooit helemaal stil. Maar ook dit natuurlijke achtergrondgeluid wordt geregeld verstoord door menselijk kabaal, met soms grote gevolgen voor het dierenleven.
Stress door herrie
Scheepvaart, gaswinning, bouwactiviteiten, laagvliegende helikopters en transportvliegtuigen en zelfs brullende straaljagers die oefenbommen afwerpen boven de Vliehors: het dierenleven in het Waddengebied heeft te maken met heel wat herrie die wordt veroorzaakt door mensen. Dit kabaal heeft grote gevolgen voor zowel dieren in het water als vogels in de lucht. Want net als bij mensen veroorzaakt geluidsoverlast bij dieren stress, zorgt het voor verstoring van de leefomgeving en kan het gedragsveranderingen veroorzaken die bedreigend kunnen zijn voor hun overleving.
Gehoorschade
Voor veel vissen en zeezoogdieren, zoals bruinvissen en zeehonden, is geluid onder water van levensbelang. Veel dieren gebruiken namelijk geluid om te communiceren en om voedsel te zoeken. Dat betekent dat bijvoorbeeld door de herrie van de toenemende scheepvaart onderwaterdieren gedesoriënteerd raken of stress krijgen. Dat leidt tot afwijkend gedrag of het verlaten van hun leefgebied. Bruinvissen, die zeer gevoelig zijn voor geluid, gebruiken echolocatie. Bij aanhoudende overlast wordt dat vermogen beperkt, wat hun kans op overleving sterk vermindert. Worden ze langdurig blootgesteld aan verstorende geluiden, kunnen ze zelfs blijvende gehoorschade oplopen.
Verstoring
Veel trekvogels zijn afhankelijk van het Waddengebied als rust- en foerageerplek. Geluidshinder door overvliegende vliegtuigen of scheepvaart zorgt ervoor dat vogels opschrikken en vluchten, wat leidt tot extra energieverbruik. Dit verstoort hun voedselopname en rustmomenten, en die zijn essentieel om genoeg energie op te kunnen bouwen voor de lange trektochten die ze naar hun overwinteringsgebieden moeten ondernemen. Bij langdurige verstoring kunnen de vogels hun broedgebieden zelfs permanent verlaten, waardoor uiteindelijk de populatie afneemt.
Verborgen geluidstapijt
De geluidsoverlast is niet alleen op gezette tijden een probleem; de menselijke activiteiten in het Waddengebied gaan non-stop door en zorgen daarmee voor een ‘geluidstapijt’. Dus waar de Waddenzee voor de mens een oase van rust is, is hij dat voor dieren niet. Het geluidstapijt creëert een stressvolle omgeving die de voortplanting en gezondheid van zowel vogels als zeezoogdieren beïnvloedt.
Jonge dieren, die nog afhankelijk zijn van hun ouders voor voedsel en bescherming, zijn extra kwetsbaar voor deze verstoring. Daardoor kunnen populaties van zeezoogdieren en vogels op lange termijn onder druk komen te staan. Daar komt nog bij dat de overlast naar verwachting verder toeneemt. Zo stelden oceanografen van het Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek (NIOZ) eerder dit jaar op basis van theoretisch onderzoek dat klimaatverandering de bestaande geluidsoverlast onderwater verergert. De zuurgraad en de temperatuur van het zeewater stijgen en een van de gevolgen daarvan is, dat geluid onder water veel verder draagt. Als gevolg daarvan zal de geluidssterkte in sommige delen van de oceanen, zelfs bij een gematigd klimaatscenario, volgens de onderzoekers sterk toenemen.
Geluidsoverlast
Natuurlijk is het niet zo dat geluidsoverlast hetzelfde effect heeft op alle dieren, of zelfs op alle individuen van dezelfde soort. Maar het is overduidelijk dat de geluidsoverlast die wordt veroorzaakt door menselijke activiteiten, een negatieve invloed heeft op zoogdieren, vogels en vissen. Dat geldt dus ook voor de fauna in de Waddenzee. Dieren passen hun gedrag weliswaar vaak aan, maar dat wil niet zeggen dat ze geen hinder ervaren van de herrie in wat een beschermd leefgebied is.
De Waddenvereniging maakt zich al lange tijd zorgen over de nadelige effecten van geluidsoverlast. De vereniging pleit dan ook al jaren voor strengere regelgeving en vraagt Defensie om bij hun oefeningen meer rekening te houden met plekken en momenten die voor de rust van dieren belangrijk zijn.
Zeker, er is meer onderzoek nodig om de exacte effecten van verschillende soorten geluidsoverlast op het ecosysteem van de Waddenzee nog beter te begrijpen, maar duidelijk is dat maatregelen als het beperken van scheepvaart en luchtverkeer in de nabijheid van kwetsbare gebieden sowieso hard nodig zijn. Net als het instellen van rustgebieden waar menselijke activiteiten zoveel mogelijk beperkt worden, zodat dieren in hun natuurlijke omgeving kunnen leven zonder constant verstoord te worden door geluid.
Het magazine WADDEN ook lezen?
Dit artikel is verschenen in het magazine WADDEN van december 2024 en geschreven door Diederik Plug.
Ontvang 3x per jaar het (digitale) magazine WADDEN voor €32,50 met prachtige fotoreportages, interessante artikelen en speciale lezersvoordelen. Met jouw lidmaatschap help je het Waddengebied te beschermen.
