Vijf vragen over het getij
Het getij, het stijgen en dalen van het zeewater, is de grootste natuurkracht in zee. Zeestromingen die essentieel zijn voor het zeeleven, zijn te danken aan het getij. Waarom is het getij elke dag anders? En is getij hetzelfde als eb en vloed?
1. Wat veroorzaakt het getij?
Het simpele antwoord is: zwaartekracht. We kennen natuurlijk de zwaartekracht die de aarde uitoefent, ook op het water in zee. Maar de maan oefent óók zwaartekracht uit. De maan staat namelijk net dicht genoeg bij de aarde om een beetje aan het zeewater te trekken. Dit veroorzaakt een ‘bult’ water aan de kant van de maan: op dat moment is daar dus hoogwater.
Maar dat is nog niet alles. Per etmaal wordt het immers twee keer laag- en hoogwater. Dat komt doordat er tegelijkertijd aan de tegenoverliggende kant van de aarde nóg een bult wordt gevormd. Die ontstaat doordat de draaiing van aarde en maan om een gezamenlijke as het water wegslingert, van de maan af.
De aarde draait per etmaal eenmaal om zijn as. Daarom passeert in principe op een willekeurige plek in zee tweemaal per dag een bult: hoogwater. Ergens tussenin de bulten valt laagwater. Ook de aantrekkingskracht van de zon en de luchtdruk hebben trouwens invloed op het getij, maar veel minder dan de maan.
2. Waarom is het bij Texel eerder hoogwater dan bij Schiermonnikoog?
Hiervoor zijn hoofdzakelijk twee processen verantwoordelijk. Ten eerste is de grootste getijdenwerking in de Zuidelijke Oceaan, waar de getijdebulten ongehinderd door landmassa’s over de aarde kunnen stromen. De getijgolf die dit opwekt, buigt noordwaarts af en bereikt na een etmaal het Iberisch Schiereiland, en nog weer ruim vierentwintig uur later de Nederlandse kust ongeveer ter hoogte van Zeeland. Vandaar dat het bij Texel eerder hoogwater is dan bij Schiermonnikoog.
Ten tweede wordt de waterstand beïnvloed door de vorm van kusten en het moment waarop de getijgolf arriveert. Waar de getijgolf door een zee-engte wordt geperst, zoals in het Nauw van Calais, is het resultaat een flink hogere hoogwater- en lagere laagwaterstand. De getijgolf remt af door wrijving als gevolg van de kustvorm en geringe diepte. Hierom is hoogwater in Zeeland bijvoorbeeld hoger dan bij Den Helder.
3. Waarom verschuiven dagelijks de tijden van hoog- en laagwater?
Onze dagen duren 24 uur, de tijd waarin de aarde om zijn as draait. De tijd waarin de maan om de aarde draait, een ‘maan-dag’, is echter langer: 24 uur en 50 minuten. Omdat de maan de sterkste invloed heeft op het getij, vallen hoog- en laagwater daardoor op dezelfde plaats elke dag ongeveer 50 minuten later.
4. Wat wordt bedoeld met springtij en doodtij?
Springtij treedt eens per twee weken op en zorgt ervoor dat het hoogwater extra hoog én het laagwater extra laag is. Het ontstaat wanneer maan en zon in elkaars verlengde staan ten opzichte van de aarde: bij volle en nieuwe maan. De aantrekkingskracht van de maan en de zon tellen dan bij elkaar op. Bij doodtij is het ‘verval’ – het verschil tussen hoog- en laagwater – het kleinst. Dit is wanneer zon en maan haaks staan op elkaar: tijdens het eerste en laatste kwartier van de maanstand. De aantrekkingskracht van zon en maan heffen elkaar dan gedeeltelijk op.
5. Kan het getij ook gevaarlijk zijn?
Berucht zijn zogeheten ‘muien’, sterke stromingen die haaks op de kust staan. Ze ontstaan wanneer het getij zich door openingen perst van langs de kust liggende zandbanken. Vooral bij eb zijn muien voor zwemmers heel gevaarlijk. Ook verder van de kust kunnen verraderlijke stromingen ontstaan door obstakels onder water. Springtij gecombineerd met opstuwing van het zeewater door harde aanlandige wind kan gevaarlijk hoge waterstanden opleveren, met het risico op overstromingen en dijkbreuken.
Het magazine WADDEN ook lezen?
Dit artikel is verschenen in het magazine WADDEN van juni 2025 en geschreven door Marcus Werner.
Ontvang 3x per jaar het (digitale) magazine WADDEN voor €32,50 met prachtige fotoreportages, interessante artikelen en speciale lezersvoordelen. Met jouw lidmaatschap help je het Waddengebied te beschermen.
