Artistiek onderwaterleven, sculpturen uit zee
Van gaffelwier tot zeekat: in de verborgen onderwaterwereld leven dieren en planten die ogen als ware meesterwerken.
Abstracte spons
Abstracte kunst, met willekeurig lijkende vormen en kleuren, kan ook wel door iemands neefje worden gemaakt, vinden veel mensen. Toch is het opmerkelijk dat de schilderijen van een abstract kunstenaar als Jackson Pollock, die slierten verf op grote op de grond liggende doeken liet druipen, als uniek worden beschouwd en zeer hoge prijzen opbrengen.
Veel sponzensoorten vormen korsten op harde ondergronden, zoals deze piekjesspons. Van dichtbij gezien lijken deze kolonies van sponscellen op werk van een abstract kunstenaar. Ze hebben een opvallend gele, oranje of rode kleur en zijn net als verfspetters weinig georganiseerd. De uitstroomopeningen waarmee sponzen hun voedsel filteren zijn lukraak verspreid en zorgen voor een opvallend reliëf.
Surrealistische slak
In het werk van de Spaanse kunstenaar Salvador Dalí komen vaak nogal vreemde wezens voor. Dalí was een pionier van de surrealistische kunst, geïnspireerd op dromen en het absurde. De boompjesslak, een zeenaaktslak, lijkt met zijn rug vol grillige uitsteeksels zo afkomstig uit een absurde droom.
Zeenaaktslakken zijn verwant aan de bekende naaktslakken in de tuin. Deze slakken dragen kieuwen op hun rug. Bij de in de Waddenzee algemene en tot tien centimeter grote boompjesslak fungeren de ʻboompjesʼ als kieuwen. Ze zorgen ook voor camouflage. De boompjesslak eet hydroïdpoliepen, aan koralen verwante diertjes. De uitsteeksels van de slak lijken sterk op de vertakte kolonies van zijn voedseldieren.
Gewoon mooi of meer?
Het mannetje van de pitvis ziet er in de paringstijd kunstzinnig uit met zijn blauw en geel gemarmerde wangen en indrukwekkende blauw en geel gestreepte rugvinnen. Evolutiebiologen proberen zulke versieringen bij mannetjes te verklaren. Die zijn bij veel diersoorten te zien, terwijl de vrouwtjes weinig opvallend zijn.
Volgens een theorie etaleren de mannetjes zo dat zij sterk zijn, want ondanks hun zichtbaarheid voor vijanden leven zij nog. Dit maakt ze aantrekkelijk voor vrouwtjes. Een andere theorie wil dat de zintuigen van vrouwtjes simpelweg gevoelig zijn voor de kleuren en vormen van de versieringen. De vrouwtjes vinden die onbewust ʻmooiʼ. Voor de mannetjes telt alleen de uitkomst, dat vrouwtjes met hén paren
Platvis Picasso
De grote twintigste-eeuwse schilder Pablo Picasso schilderde veel vrouwenportretten waarop de modellen en profil lijken afgebeeld terwijl toch twee kanten van het gezicht zijn te zien. Meestal staan hun ogen niet even hoog en ligt de mond onder een daarvan.
De koppen van platvissen, zoals de in de Waddenzee voorkomende griet, lijken van bovenaf gezien veel op die vrouwengezichten. De scheef geplaatste ogen liggen beide aan dezelfde kant van het lichaam, een daarvan pal achter de bek. Platvissen worden als ʻnormaalʼ ogend visje geboren, waarna een van de ogen naar de tegenovergestelde kant van de kop verhuist. Zij leven op zanderige bodems met de oogloze kant omlaag.
Performancekunst met tien armen
De zeekat, een tienarmige inktvissoort, was vroeger zeldzaam in de Waddenzee, maar komt nu steeds meer voor. Net als andere inktvissen heeft de zeekat onderhuidse structuren, chromatoforen, gevuld met verschillende soorten pigmenten. Door de chromatoforen te laten krimpen of uitzetten, worden in de huid verschillende kleuren en patronen geproduceerd. Vooral de zeekat kan dit razendsnel. Met name in de paartijd laten zeekatten zinsbegoochelende bewegende patronen zien. Gecombineerd met vertoon waarbij de tentakels in speciale houdingen staan, en (bij een schrikreactie) het spuiten van inkt, levert de zeekat zo een ware performance.
Kinderlijke zeespin
Moderne kunstenaars van de ‘Cobra’ stroming, waarvan de Nederlander Karel Appel een van de belangrijkste leden was, lieten zich inspireren door onder meer tekeningen van kinderen. Zij vonden dat in de kunst ook ruimte mocht zijn voor spontaniteit en experiment.
De Rode zeespin doet denken aan Cobra-kunst, waarin vaak werd gespot met de lichaamsverhoudingen van mens- en dierfiguren. De poten van het dier zijn onwaarschijnlijk lang en het lichaam bijna lachwekkend klein. Zeespinnen -meer verwant aan krabben dan aan spinnen- zijn vrij algemeen in de Noordzee en de Waddenzee maar door hun verborgen leefwijze en maar centimers grote formaat relatief onbekend. Met hun zuigsnuit eten zij van mosdieren, hydroïdpoliepen en zeeanemonen.
Kunst of design?
Kunstliefhebbers willen er weleens over ruziën of iets kunst is of design. Objecten of afbeeldingen die bij een toeschouwer een imaginaire wereld oproepen, worden beschouwd als kunst. Bij design staat het praktische nut of het creëren van een prettige omgeving meer centraal.
Zo zouden de vertakte bladen van het in de Waddenzee langs zeegaten groeiende gaffelwier niet misstaan als patroon op behangpapier. Design, zouden puristen zeggen. Maar de zich herhalende patronen van vertakkingen zoals bij het gaffelwier brengen menselijke hersenen tot rust, blijkt uit onderzoek. Waardoor het toch een soort kunst is.
Het magazine WADDEN ook lezen?
Dit artikel is verschenen in het magazine WADDEN van september 2024 en geschreven door Marcus Werner
Ontvang 3x per jaar het (digitale) magazine WADDEN voor €32,50 met prachtige fotoreportages, interessante artikelen en speciale lezersvoordelen. Met uw lidmaatschap steunt u ons werk en helpt daarmee het Waddengebied beschermen.
Proefexemplaar aanvragen