Netelige kwallensteken

Door Jessica Schop

Gestoken worden door een kwal is een bekend risico als je in het zomerseizoen gaat zwemmen in de zee. Zo wordt ingeschat dat er jaarlijks 150 miljoen mensen wereldwijd gestoken worden. De reactie van een kwallensteek kan uiteenlopen van wat huidirritatie tot, in extreme gevallen, de dood zoals bij een steek van de Australische zeewesp het geval is. Welke reactie optreed is afhankelijk van de kwallensoort en daarom bepleiten wetenschappers een behandeling die per soort afgestemd is.

Kwallen beschikken over netelcellen die verantwoordelijk zijn voor kwallensteken. De netelcel bevindt zich aan de buitenwand van een tentakel en heeft een klein doornachtige uitstulping. Op het moment dat deze uitstulping wordt aangeraakt, lanceert de cel een draad die omgerold in de cel lag. Vanuit deze draad komt er gif vrij. Per kwallensoort verschilt het hoe toxisch het gif is, maar ook de vorm van de netelcel en hoever de draad de huid binnendringt. 

Kwallensoorten in de Wadden- en Noordzee

In de Wadden- en Noordzee komen een aantal verschillende soorten kwallen voor. De meest voorkomende kwal is de oorkwal. De steek van deze soort doet niet veel pijn en de gevolgen zijn minimaal. Na een steek kan de huid hoogstens wat rood, opgezwollen en een beetje jeukerig zijn, maar deze klachten verdwijnen na een aantal uur. Een andere veel voorkomende kwal is de zeepaddenstoel, maar ook voor deze kwal hoeft u niet echt te vrezen, de gevolgen zijn vergelijkbaar met de oorkwal.

Toch zijn er ook een aantal kwallen waar wat meer voorzichtigheid vereist is. Zoals de kompaskwal, blauwe haarkwal, gele haarkwal en de Japanse kruiskwal. De steek van de blauwe haarkwal is niet extreem pijnlijk. Een steek van een Japanse kruiskwal doet wel wat pijn, een kompaskwal steekt goed pijnlijk en de gele haarkwal kan zelfs extreem pijnlijk steken.

De gevolgen van de steken van deze kwallen kunnen naderhand zwelling, irritatie, striemen en een branderige pijn veroorzaken. Van de gele haarkwal is beschreven dat men last kan krijgen van duizeligheid, overmatig zweten, spierkrampen, minder bewustzijn en een vermoeilijkte ademhaling. Van een steek van een Japanse kruiskwal is beschreven dat men ook last kan krijgen neuro-psychiatrische veranderingen. Klinkt misschien eng allemaal, maar de meest voorkomende kwallen in de Waddenzee zijn het minst gevaarlijk.

 
Gestoken en wat nu te doen?

Verschillende behandelingsmethoden zijn getest, zoals het gebruik van zeewater, soda, alcohol, azijn of zelfs het urineren over de gestoken plek. Het urineren over de plek blijkt uit onderzoek geen of soms zelfs een negatief effect te hebben. Azijn is het meeste onderzocht, en had alleen in 47% van de gevallen een positief effect, dit is soort afhankelijk.

Bij gebrek aan voldoende wetenschappelijk bewijs voor een soort specifieke behandeling, hebben Belgische wetenschappers een algemeen protocol opgesteld voor Europese kwallensoorten. Hierin wordt geadviseerd om na een kwallensteek eerst te zorgen dat de gestoken persoon rustig blijft (om de circulatie van het gif te minimaliseren).

Vervolgens moet de gestoken plek worden gespoeld met zout water. Indien de steek afkomstig is van een kompaskwal, dient het gestoken lichaamsdeel ondergedompeld te worden in azijn voor minstens 30 seconden. Hierna kan het vastzittende tentakeldeel verwijderd worden en kan er soda i.c.m. zout water op de wond worden gelegd en na een paar minuten weer worden afgespoeld. Hierna wordt aanbevolen om het aangedane lichaamsdeel in warm water (42-45?C) te leggen totdat de pijn volledig is verdwenen. Professionele hulp dient ingeschakeld te worden indien de pijn of andere symptomen niet minder worden.

Een samenvatting van verschillende behandelingsmethoden, en hun effect, op kwallensteken. Bron: Montgomery et. al 2015

Bronnen

Montgomery, Louise, Jan Seys, and Jan Mees. “To Pee, or Not to Pee: A Review on Envenomation and Treatment in European Jellyfish Species.” Marine Drugs

14.7 (2016): 127.

 
De foto in de header is een kompaskwal. De foto is gemaakt door Henk Postma