Een verdronken dijk in de Texelstroom
donderdag 22 januari 2015
Door Tim van Oijen
Bij ’t Horntje op Texel is in de 18e eeuw een kustverdedigingswerk aangelegd. Eerst kwamen er rijsdammen, toen wierdijken, en in de loop van die eeuw breidde het werk zich uit tot een 400 meter lange stenen dijk. In 1792 zakte deze echter door afkalving onder water. Hij is nu nog terug te vinden als een lange rug op zo’n 20 meter diepte in de Texelstroom.In de 18e eeuw lag aan de zuidkant van Texel een lange landtong met een duinenrij, op de plek waar nu een vestiging van het koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee ligt. De tong strekte zich een aantal honderden meters in zee uit. Het behouden van de landtong was belangrijk omdat deze het gebied ten noorden ervan tegen de zee beschermde. Daar lag een uitgestrekt gebied dat men in de 18e eeuw wilde inpolderen. Vandaar dat er veel werd geïnvesteerd in de aanleg van een dijk aan het eind van de landtong.
Verdronken
De gedetailleerde Kaart van het Horntje uit 1751 van de hand van Mattijs den Berger toont al kustverdedigingswerken bij de punt. Daarop is ook te zien dat de landtong wordt bewoond: daar bevindt zich het “Huis van den oude Jan Platvoet”. Er is bekend dat er al sinds het eind van de 17e eeuw bewoning was op deze plek. Op de kaart Het Marsdiep, de loop der stromen bij het begin van de Ebbe uit 1786 van Leond. Schenk Jansz. is de voltooide dijk te zien met zijn karakteristieke gebogen vorm. Voor de aanleg van deze dijk zijn alleen al meer dan 900 duizend klinkers gebruikt.
Desondanks hield het niet. De Texelstroom, de geul die onder Texel loopt en overgaat in het Marsdiep, migreerde over de jaren heen steeds verder naar de kust. Hierdoor werd de vooroever steeds steiler en ontstonden er verzakkingen tijdens perioden met extreem laagwater bij straffe oostenwinden. Door reparaties kon de dijk nog tot 1792 in stand worden gehouden maar toen ging het echt mis. Op 17 en 18 februari van dat jaar ging de dijk volledig onderuit en zakte hij weg naar ruim vijf meter diepte. Tegenwoordig liggen de restanten van dijk 600 meter uit de kust ten zuidoosten van ’t Horntje op zo’n 20 meter diepte. De oorspronkelijke vorm met de gebogen uiteinden is nog steeds herkenbaar. De dijk is het grootste archeologische onderwaterobject van Nederland. Het huis dat op de punt lag is door afkalving van de kust ook in zee verdwenen. Op een kaart uit 1816 zijn geen huizen meer op de landtong te ontdekken en staat de verdronken dijk in zee aangeduid.Droogleggen
In de 18e eeuw is meerdere malen getracht om het kweldergebied ten noorden van ’t Horntje volledig in te polderen. Een poging in de tweede helft van die eeuw leek goed te lukken, maar kort voor het einde van de eeuw liep de kersverse polder bij een zware storm toch weer onder. Pas met de bedijking van de Prins Hendrikpolder in 1847 werd het gebied definitief op de zee veroverd.
Bronnen
Pleijster, E.-J. en C. van der Veeken (2014). Dijken van Nederland. LOLA Landscape Architects ism Deltares, Hoogwaterbeschermingsprogramma en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. ISBN 978-94-6208-150-5.http://www.texelplaza.nl/nieuws/artikel/026688/2007-02-10/
De volledige Kaart van het Horntje, Mattijs den Berger, 1751: http://tresor.tudelft.nl/kaarten/webpages/TRL_12_1_2_17.html
De volledige kaart Het Marsdiep, de loop der stromen bij het begin van de Ebbe, Leond. Schenk Jansz., 1786:
http://www.beeldbank.noord-hollandsarchief.nl/index.php?option=com_memorixbeeld&view=record&Itemid=2&id=fdc46d96-fb8e-11df-9e4d-523bc2e286e2
Artikel WadWeten
Het tweewekelijkse artikel WadWeten verschijnt in de digitale nieuwsbrief en op de websites van de Waddenvereniging en Waddenacademie. In deze serie artikelen wordt het waddengebied beschreven vanuit verschillende onderzoeksdisciplines, zoals de biologie, de geologie en de cultuurhistorie. Een wetenschappelijke benadering in heldere taal. De berichten worden beurtelings geschreven door wetenschappers van de Waddenacademie en de Waddenvereniging.
In 2010 werden een aantal WadWeten artikelen gebundeld in het boekje Waddenwijsheid (ISBN 9789087410230).
Begin 2015 kwam er een vervolg: Meer Waddenwijsheid (ISBN 9789087410322). Het rijk geïllustreerde boek geeft antwoorden op vragen als: welke beestjes krioelen er in het zand, welke wadvogels werden gegeten in de terpentijd, hoe oud wordt een zwaardschede, welke stormen zijn gevaarlijk voor de Wadden.
