De brakwatergrondel: sleutelsoort in het voedselweb?

Door Tim van Oijen

[PIC4018]De brakwatergrondel is een klein onopvallend visje dat zo’n zes centimeter lang kan worden. Hij is zeer algemeen in de Waddenzee. Uit onderzoek blijkt dat de brakwatergrondel waarschijnlijk een sleutelpositie inneemt in het voedselweb op wadplaten en in zeegrasvelden.

De brakwatergrondel is een talrijke soort in de Waddenzee. Het is een echte alleseter die zo ongeveer alles opeet wat hij tegen komt en in zijn bekje past. In totaal eet hij wel zo’n zestig verschillende soorten prooi, waaronder roeipootkreeftjes en ander zoöplankton, krabbetjes, wadpieren, schelpdieren, insecten en zelfs kleine visjes. Door hun grote aantallen kunnen ze een behoorlijke impact hebben op de populaties van al deze prooidieren. Brakwatergrondels vormen op hun beurt weer een prooi voor andere dieren zoals strandkrabben en wijting. Door hun positie tussen de lagere en hogere trofische niveaus van de voedselketen kunnen kleine vissoorten zoals de brakwatergrondels een zogeheten ‘wespentaille’ controle uitoefenen: ze beïnvloeden populatiegroottes van dieren uit zowel de lagere als de hogere trofische niveaus.

Dankzij recent onderzoek in de Waddenzee, waarbij brakwatergrondels zijn gevangen en de maaginhoud van de beestjes is geanalyseerd, is het inzicht in het dieet van de grondels sterk verbeterd. Duitse wetenschappers hebben daarom de rol van het visje in het voedselweb van de Waddenzee opnieuw onderzocht met behulp van een rekenkundig model.

[PIC4020]Het onderzoek

Het model is een beschrijving van het voedselweb waarbij elke soortgroep een box is waar iets in gaat en iets uit gaat. Ze eten en ze worden gegeten. Zo zijn tientallen soortgroepen in een web met elkaar verbonden. De onderzoekers vergeleken drie verschillende webben met elkaar: een zoals hij enkele jaren geleden door collega-wetenschappers was doorgerekend; een waarin nieuwe gegevens over de voedselopname van de brakwatergrondel waren verwerkt; en een waarbij de brakwatergrondel opzettelijk uit het web was weggelaten. De modellen werden vervolgens doorgerekend voor twee verschillende habitats in de Waddenzee: een zandige wadplaat met wadpieren en een zeegrasveld.

In het verbeterde model werden meer boxen toegevoegd voor prooien van de brakwatergrondel waaronder zoöplankton, de veelkleurige zeeduizendpoot, vlokreeften en garnalen. Voor de wadplaten werden ook kleine borstelwormen toegevoegd en voor het zeegras strandkrabben. Uit de vergelijking met het gemodelleerde web waaruit het visje is weggelaten blijkt hoe sterk de invloed is op de onderliggende en bovenliggende trofische niveaus. Door de nieuwe kennis over het dieet bleek de rol van de brakwatergrondel in het model aanzienlijk toe te nemen. Er was een sterke impact op prooien zoals de kleine kreeftachtigen en kleine borstelwormen. Omgekeerd stimuleerde de aanwezigheid van die prooien de groei van de grondels. Er waren indirecte positieve effecten op de brakwatergrondel van bacteriën en microalgen. Die vormen namelijk een belangrijke voedingsbron voor prooien van de brakwatergrondel. Een opmerkelijke uitkomst is dat wadpieren, wadslakjes en de borstelworm Nepthys spec. een negatief effect hadden op de grondels. Dit komt door competitie om voedsel.

[PIC4019]Sleutelsoorten

Samenvattend laat de studie zien dat de brakwatergrondel een grote rol kan spelen in het voedselweb van de Waddenzee. Maar is het ook een sleutelsoort? Er bestaan meerdere definities van sleutelsoorten. Eentje is dat het alleen soorten zijn die relatief weinig aanwezig zijn maar toch een grote impact op het gehele ecosysteem hebben. Een andere definitie is breder en stelt dat ook soorten die veel aanwezig zijn en een grote impact hebben een sleutelsoort kunnen zijn. En volgens die definitie lijkt de brakwatergrondel dat zeker te zijn.

Bron

Pockberger, M., F. Kellnreitner, H. Ahnelt, R. Asmus en H. Asmus (2014). An abundant small sized fish as keystone species? The effect of Pomatoschistus microps on food webs and its trophic role in two intertidal benthic communities: A modeling approach. Journal of Sea Research 86, p86-96.
http://www.ecomare.nl/nl/ecomare-encyclopedie/organismen/dieren/vissen/baarsachtigen/grondels/brakwatergrondel/

De foto in de header is beschikbaar gesteld door Duikvereniging Hydrofiel