Walk like an Ophiuran
Door Tim van Oijen
Slangsterren (Klasse: Ophiuroidea) zijn stekelhuidigen die nauw verwant aan de zeesterren zijn. In de Noordzee zijn ze zeer algemeen en ook op de wadbodem kun je ze aantreffen. De meeste soorten kruipen over de bodem om organische resten te zoeken en op te eten. De manier van voortbewegen van slangsterren lijkt wel wat op die van viervoeters omdat ze een arm nauwelijks gebruiken. Ze hebben meerdere technieken onder de knie waaronder voorwaarts en achterwaarts roeien.
Slangsterren zijn vijfpotige stekelhuidigen die bij voorkeur in wat diepere wateren (10-200m) leven. Bij niet al te strenge winters kunnen ze ook in de Waddenzee goed overleven. Er komen meerdere soorten voor waaronder de gewone slangster (Ophiura ophiura). Het centrale schijfvormige lichaam van dit dier kan zo’n 3,5 centimeter in diameter worden. De poten worden maximaal 12 centimeter lang. Zo kan hij vluchten voor roofdieren zoals krabben. De nauw verwante kleine slangster (Ophiura albida) dwaalt minder rond en graaft zich in om zich voor rovers te verstoppen. Het belangrijkste voedsel van beide dieren zijn organische resten.
Het lopen van de slangsterren intrigeert wetenschappers al tijden. Een radiaal symmetrisch dier met vijf armen zou namelijk wel eens een heel andere bewegingspatroon kunnen hebben dan tweezijdig symmetrische twee- of viervoetigen. Niets is minder waar, zo blijkt ondermeer uit onderzoek aan de slangstersoort Ophiocoma echinata.
Roeien en tegengesteld roeien
De slangsterren werden in een aquarium gehouden en gefilmd terwijl ze over de bodem kropen. De opnames werden vervolgens beeld voor beeld geanalyseerd. De dieren bleken twee verschillende moves te beheersen die staan weergegeven in de onderstaande afbeeldingen. De looprichting is van links naar rechts. Aan de linkerkant staan opeenvolgende houdingen tijdens een volledige cyclus van de normale roeibeweging. Er steekt een arm naar voren (zwart); de twee erachter ‘roeien’. De achterste twee armen maken een kruipbeweging die lijkt op de beenbeweging bij tijgeren. Aan de rechterkant staat de achterwaartse roeibeweging. Hierbij sleept er juist een arm (zwart) achter het lijf aan. De twee voorste armen doen het meeste werk. Van beide bewegingen staat hieronder ook een filmpje. De slangster maakt dus tweezijdig symmetrisch wandelbewegingen ondanks dat zijn lijf hier nu niet bepaald de handigste vorm voor heeft.
Evolutionair voordeel
Tweezijdig symmetrische organismen zijn volgens een breed gedragen, maar niet geheel onomstreden, hypothese op aarde algemener dan radiaal-symmetrische organismen omdat een tweezijdig symmetrisch lijf handiger is bij het voortbewegen. Het feit dat de slangster zich tweezijdig symmetrisch voortbeweegt, sluit hier goed op aan. Het is ook opmerkelijk dat veel andere radiaalsymmetrische dieren zich in het verlengde van centrale as voortbewegen (denk bijv. aan kwallen en zeekommers) om zo toch richting aan hun beweging te kunnen geven.
 |
 |
Bronnen
Astley, H.C. (2012). Getting around when you’re round: quantitative analysis of the locomotion of the blunt-spined brittle star, Ophiocoma echinata. The Journal of Experimental Biology 215, p.1923-1929.
Boos,K., L. Gutow, R. Mundry en H.-D. Franke (2010). Sediment preference and burrowing behaviour in the sympatric brittlestars Ophiura albida Forbes, 1839 and Ophiura ophiura (Linnaeus, 1758) (Ophiuroidea, Echinodermata). Journal of Experimental Marine Biology and Ecology 393, p.176-181.
Artikel WadWeten
In de serie WadWeten artikelen wordt het waddengebied beschreven vanuit verschillende onderzoeksdisciplines, zoals de biologie, geologie en cultuurhistorie. Een wetenschappelijke benadering in heldere taal. De berichten worden beurtelings geschreven door wetenschappers van de Waddenacademie en de Waddenvereniging. Wilt u op de hoogte blijven? Schrijf u dan in voor het maandelijkse WADDEN nieuws of houdt deze pagina regelmatig in de gaten.
In 2010 werden een aantal WadWeten artikelen gebundeld in het boekje Waddenwijsheid (ISBN 9789087410230).
Begin 2015 kwam er een vervolg: Meer Waddenwijsheid (ISBN 9789087410322). Het rijk geïllustreerde boek geeft antwoorden op vragen als: welke beestjes krioelen er in het zand, welke wadvogels werden gegeten in de terpentijd, hoe oud wordt een zwaardschede, welke stormen zijn gevaarlijk voor de Wadden.
