Hoe oud is die zwaardschede geworden?

Door Gerbrand Gaaff

Over de Amerikaanse zwaardschede zijn al eerder twee artikelen (Zwaardschedegenen onthullen invasiehistorie en Amerikaanse zwaardschedes zijn vis- en vogelvoer) in deze rubriek verschenen. Dat is niet voor niets, want deze nieuwkomer speelt een belangrijke rol in de huidige voedselketen van de Waddenzee en de Noordzeekustzone, met name voor schelpdieretende vogels. Omdat het schelpdier zo belangrijk is willen wetenschappers graag alles weten van zijn populatiedynamiek. Dan is het handig als je de levensgeschiedenis van de schelp kunt aflezen. Dat blijkt bij zwaardschedes goed te kunnen.

[PIC3753]IJken

De schelpen van vrijwel alle tweekleppigen vertonen een ringpatroon. Soms is de afwisseling van donkere en lichte ringen zo duidelijk dat het vrijwel zeker jaarringen zijn, maar vaak ook legt de schelp tussenringen aan als gevolg van variabele omstandigheden tijdens het groeiseizoen. Die tussenringen kunnen misleidend zijn.
Op het NIOZ werkt een team specialisten aan leeftijdsbepalingen van zeedieren. Dat doen ze in nauwe samenwerking met Portugese collega’s. Het team ijkt bij schelpdieren de nauwkeurigheid van de visuele analyse. Dat doe ze door microscopische analyse van doorsneden van de schelp en het slot en door de analyse van de afzetting van zuurstof- en koolstofisotopen in het schelpmateriaal. Meestal geeft de isotopenanalyse een exact beeld van de leeftijd van het dier en de groeisnelheid in de loop der seizoenen. Dat leidt weer tot een juiste interpretatie van de doorsnedes en de patronen op de schelp. 

[PIC3749]Typisch zwaardschede

De schelp van een Amerikaanse zwaardschede blijkt  vrij gemakkelijk te ‘lezen’. In het eerste jaar na de zaadval wordt een schelpje gevormd van 4 tot 6,5 cm.  Dit schelpje is vrijwel altijd goed terug te vinden aan het begin van een grotere zwaardschedeschelp. In het tweede jaar groeit de zwaardschede explosief. Vaak verdubbelt de lichaamslengte. De groei gaat zo snel dat er meestal een aantal tussenringen gevormd worden als gevolg van wisselende omstandigheden tijdens het seizoen. De echte jaarring van het einde van het tweede jaar is echter goed te herkennen omdat die dieper ligt dan de tussenringen. De diep liggende, duidelijk herkenbare ringen daarna zijn ook onmiskenbare echte jaarringen. 

[PIC3751]De ene is de andere niet

Uit het isotopenonderzoek is gebleken dat de Amerikaanse zwaardschede nauwelijks meer groeit als de watertemperatuur lager wordt dan 14 graden Celsius. Bij temperaturen lager dan 6 graden Celcius stopt de groei volledig. Zwaardschedes die in water leven dat sterk afkoelt hebben dus een vrij langdurige ‘winterstop’. Verder groeien dieren die in dichtbevolkte banken leven, langzamer dan dieren die meer ruimte om zich heen hebben. Factoren als deze vertalen zich in meer of minder duidelijk ‘leesbare’ schelpen.

[PIC3747]Nonnetje minder leesbaar

Als je de resultaten van vergelijkbaar onderzoek naar andere schelpdieren naast die van de zwaardschedes legt blijkt dat de Amerikaanse zwaardschede een van de best leesbare schelpen is. Van het nonnetje hebben de onderzoekers bijvoorbeeld kunnen vaststellen dat deze vrijwel altijd tussenringen aanlegt die bedrieglijk veel op jaarringen lijken. Nonnetjes doen zich dus ouder voor dan ze werkelijk zijn.

Bronnen:

Cardoso, J. F. M. F, G. Nieuwland, R. Witbaard, H. W. van der Veer, and J. P. Machado, 2013: Growth increment periodicity in the shell of the razor clam Ensis directus using stable isotopes as a method to validate age. In: Biogeosciences, 10, 4741–4750.

Cardoso, J.F.M.F., et al., Validation of the seasonality in growth lines in the shell of Macoma balthica using stable isotopes and trace elements, J. Sea Res. (2012), http://dx.doi.org/10.1016/j.seares.2012.09.006