Twee redes en de Vliepost

Door Gerbrand Gaaff

[PIC3626]De rede van Texel ligt voor het eerst sinds eeuwen weer vol met grote klassieke zeilschepen. “De gouden eeuw herleeft!” juichen de posters van Sail Den Helder 2013. Het is een mooie aanleiding om eens stil te staan bij de twee redes in het Waddengebied die in de zeventiende eeuw van groot belang waren voor de Hollandse economie: die van Texel en die van Vlieland. De schepen op beide redes onderhielden vanaf 1778 contact met de hoofdkantoren in Amsterdam via een wel heel bijzondere postdienst.

De Vlie, uitmondend in het zeegat tussen Vlieland en Terschelling, was de hoofdroute voor handelsschepen die vanuit het Zuiderzeegebied naar het noorden wilden varen. Die schepen hadden westen- tot zuidenwinden nodig voor een goede start van de reis. De Rede van Vlieland was een prima uitvalsbasis. De meeste vaarten betroffen de graan- en houthandel op de Oostzee. Later zou de rede ook van groot belang worden voor walvisvaarders. Halverwege de zestiende eeuw had de handel op de Oostzee (de ‘moedernegotie’) de Hollanders zo veel welvaart bezorgd dat ze expedities naar nieuwe handelsbestemmingen konden bekostigen. Deze schepen hadden noorden- tot oostenwinden nodig voor een goede start, richting het Kanaal. De rede van Texel werd daarvoor het vertrekpunt. Voor Oudeschild kwamen de schepen te liggen met bestemmingen in Azië, Afrika en Amerika.

Vele schakels in de Vliepost

[PIC3627]Een goede communicatie was van levensbelang voor het Hollandse handelsnetwerk. In die tijd ging alles per brief. Al halverwege de zeventiende eeuw drongen de VOC-magnaten aan op een reguliere postverbinding tussen Amsterdam en de redes. In 1668 werden betaalde postagentschappen en postiljon-diensten voor het traject Amsterdam-Oudeschild ingesteld. Het zou tot 1778 duren voordat de verbinding werd doorgetrokken naar Vlieland. Vanaf die tijd heette de verbinding de ‘Vlie-post’. In 1805 werd een reguliere postschipper-dienst tussen Vlieland en Terschelling aan de route toegevoegd.

[PIC3628]De Texelse historicus Nan Huijsman beschrijft in twee boekjes gedetailleerd de werkwijze van de posterijen in die tijd. De post ging in Amsterdam in de zak van de postiljon. Die reisde over land via Purmerend en Schagen naar Den Helder. Van daaruit ging de post met een speciale postboot naar Oudeschild, waar de kapiteins van de schepen op de Texelse rede hun orders ontvingen. Een Texelse postiljon (in aanvang een bijbaan voor de kastelein van het Eyerlandse huis) nam de post voor Vlieland en Terschelling over en bracht deze naar de rede van Eierland. Daar lag een postvlet klaar om naar Vlieland te zeilen. Die vlet meerde af op het wad bij het veerhuis, waar de Vlielander postiljon met paard en wagen stond te wachten om de post naar het Oost-Vlieland te brengen. Het veerhuis zou later worden omgedoopt tot ‘Posthuys’. Een ‘praaischipper’ bezorgde de brieven bij de schepen op de rede. Rond 1856 lukte het de postvlet niet meer om af te meren op het sterk verzandde Posthuiswad. Vanaf die tijd werd de post op het puntje van de Vliehors overgedragen. De Vlielander postiljon reed de Texelse postschipper vanuit het Posthuys tegemoet. De post voor Terschelling ging in een kist waar de Terschelliger postschipper hem uit kon vissen.

Einde en herinneringen

In de loop van de negentiende eeuw verloren de redes hun betekenis voor de handelsvloot. Maar de burgerpost tussen de eilanden nam juist toe. De Vliepost-route is tot 1927 blijven bestaan. Jan Buijs, de laatste postschipper tussen Eierland en de Vliehors, was in het jaar daarvoor al overleden. De post voor Vlieland werd in het vervolg via Harlingen aangevoerd. De Postweg op Texel, en het het Posthuys op Vlieland herinneren nog aan de Vliepost-route. En de overtocht tussen Texel en Vlieland, met overstap op de Vliehors, geeft nog steeds een realistische indruk van de omgeving waarin dit bijzondere stukje geschiedenis zich heeft afgespeeld.

[PIC3629]Bronnen

N. Huijsman (1995) De post- telegraaf- en telefoonhistorie van het eiland Texel (deel 2). Den Burg, Langeveld en de Rooy.

http://www.voc-kenniscentrum.nl/index.html

http://www.texel.net/nl/over-texel/historie/voc-texel/