Nachtvluchten op de radar
Door Tim van Oijen
Ten noorden van de Waddeneilanden passeren tijdens de herfst grote aantallen trekvogels. Vele soorten (waaronder lijsterachtigen, roodborstjes, veldleeuweriken en spreeuwen) maken dan vanuit Noorwegen, Zweden en Denemarken de oversteek naar Groot-Brittannië. Ze doen dit vaak massaal tijdens nachten met goed weer. Het is voor de Koninklijke Luchtmacht van groot belang om te weten wanneer en waar de vogels vliegen. Met deze kennis kan worden voorkomen dat straaljagers verongelukken doordat vogels in de motoren belanden. Voor het onderzoek wordt de geavanceerde radarapparatuur van Defensie gebruikt. Dit onderzoek levert niet alleen belangrijke informatie voor de luchtmacht op. Vogelonderzoekers maken dankbaar gebruik van de mogelijkheid om tegelijkertijd hun inzicht in het gedrag van trekvogels te vergroten.
Stipjes op de radar
De radarapparatuur staat in Friesland en een heeft een reikwijdte van 150 kilometer. Hiermee is de vogeltrek op een groot deel van de Noordzee en de Waddenzee te volgen. Wetenschappers bestudeerden veertien ‘massamigraties’ in de periode 2006-2008. De heersende windrichting tijdens de meeste migraties was zuidzuidoost. Deze momenten werden waarschijnlijk bewust gekozen door de vogels; gemiddeld komt de wind meer uit het zuidwesten.
Vogels verschijnen net als vliegtuigen als stipjes op de radarbeelden. De wetenschappers bepaalden de vliegsnelheid en -richting van de dieren. Door aan te nemen dat de vogels met een constante snelheid en richting vlogen, kon met een model worden teruggerekend dat ze uit Scandinavië waren vertrokken. Voor migraties tijdens slechte weersomstandigheden (die de vogels kennelijk niet aan hadden zien komen) bleken de simpele aannames van het model niet te werken. Voor een deel van de vogels kwamen de berekeningen uit op een vertrekplaats midden op zee, ten zuidwesten van Noorwegen. Dit kon niet kloppen. Toen de wetenschappers het model aanpasten en een vliegsnelheid en -richting in hun model invoerden die voor die weersomstandigheden een verstandige keuze zouden zijn, kwamen ze wel op logische vertrekplaatsen uit. Een bewijs dat de vogels zich dus prima hadden aangepast aan het barre weer!
Hiernaast staan drie radarbeelden die gemaakt zijn tijdens de stormachtige nacht van 31 oktober 2006. De positie van de radar is in het midden van het beeld. De korte witte streepjes zijn migrerende vogels, zware regenbuien zijn met blauw weergegeven. De contouren van Noord- en Midden-Nederland zijn ook weergegeven. Om 22.45 (linksboven) zijn net ten noorden van de Waddeneilanden, tussen de buien door, de migrerende vogels zichtbaar. Het rechter beeld is van een half uur later. Hierop is de massale aankomst te zien van trekvogels in het waddengebied, die allen vanaf de zee komen. De eerste vogels hebben het vasteland al bereikt. Het onderste beeld is van de volgende ochtend, net na zonsopkomst (06.45). Het is een schitterend voorbeeld van het fenomeen dat vogels op zee in de ochtend vaak hoger gaan vliegen. De hoog vliegende vogels kunnen hierdoor op grote afstand door de radar worden waargenomen.
Klik in de afbeelding voor een vergroting.
Bron
Shamoun-Baranes, J., en H. van Gasteren (2011). Atmospheric conditions facilitate mass migration events across the North Sea. Animal Behaviour 81(4), p. 691-704.
Artikel WadWeten
In de serie WadWeten artikelen wordt het waddengebied beschreven vanuit verschillende onderzoeksdisciplines, zoals de biologie, geologie en cultuurhistorie. Een wetenschappelijke benadering in heldere taal. De berichten worden beurtelings geschreven door wetenschappers van de Waddenacademie en de Waddenvereniging. Wilt u op de hoogte blijven? Schrijf u dan in voor het maandelijkse WADDEN nieuws of houdt deze pagina regelmatig in de gaten.
In 2010 werden een aantal WadWeten artikelen gebundeld in het boekje Waddenwijsheid (ISBN 9789087410230).
Begin 2015 kwam er een vervolg: Meer Waddenwijsheid (ISBN 9789087410322). Het rijk geïllustreerde boek geeft antwoorden op vragen als: welke beestjes krioelen er in het zand, welke wadvogels werden gegeten in de terpentijd, hoe oud wordt een zwaardschede, welke stormen zijn gevaarlijk voor de Wadden.
