Natuurlijke kusten
Door Romke Kats
Het voorjaar is begonnen en de zomer lonkt. Zonnige stranden en zandkastelen. En dan de opkomende vloed…weg zand. Dit natuurlijke proces van transport van zand en slib is de basis van de Waddenzee. De geulen, platen, kwelders en duinen blijven dynamisch door het vrije transport van zand en slib. Natuurlijke kustbescherming maakt hiervan gebruik.
Onze kustgebieden zijn volop in beweging door het uitmonden van rivieren in zee, de stroming van water langs de kust, en de werking van getij. Door een combinatie van deze processen wordt sediment in het water verplaatst. De huidige kustgebieden, waaronder de Waddenzee, zijn door deze zogenaamde geohydromorfologische processen gevormd.
Processen in ruimte en tijd
De bovengenoemde processen in de kustgebieden spelen op verschillende tijd- en ruimteschalen. Kustgebieden als geheel worden gevormd op mega-schaal (100-10.000 jaar, 100-1000 km2) en staan onder invloed van zeespiegelstijging en klimaat. Een schaal lager (macro-schaal: 10 jaar en 10 km2) vinden processen plaats die geulen en delta’s vormen. Naast de invloeden van seizoenen vervult ook zeespiegelstijging hierbij een belangrijke rol. Vervolgens worden droogvallende platen en zandbanken gevormd op meso-schaal (dagen – jaar, 1-10 km2) onder invloed van getij, stormen en seizoen. Op micro-niveau (seconden-dag, 1 m2-1 km2) ontstaan ribbels in het zand door golven en turbulentie in het water. Processen op een hoger niveau hebben een grotere invloed dan lagere processen en bepalen de grenzen van de betreffende schaal. Lagere processen liggen ten grondslag aan de processen, maar hebben weinig invloed en worden als ruis beschouwd.
De samenhang tussen processen in zowel tijd als ruimte wordt de ‘primaire schaal’ relatie genoemd. De relatie voor kustgebieden wordt de ‘coastal tract cascade’ genoemd. Hierin zijn de schalen aan elkaar gekoppeld door de uitwisseling van materiaal (sediment) en energie (golven, stormen, zeespiegelstijging).
(Klik in de afbeelding hieronder op de afzonderlijke foto's om ze groter te zien)
Bouwen met Natuur
Natuurlijke systemen zijn zowel dynamisch als gevoelig voor veranderingen. Door menselijk ingrijpen kan een ecosysteem veranderen en uit evenwicht raken met onvoorspelbare veranderingen tot gevolg. Vooral als deze ingrepen tegen de grenzen van de processen aan liggen, raakt het ecosystem uit evenwicht en vinden grote veranderingen plaats, zoals bijvoorbeeld bij baggerwerkzaamheden aan vaargeulen en bij de aanleg van de Afsluitdijk en andere kustverdedigingswerken.
Maar bij kustverdediging zouden natuurlijke processen juist ook kunnen worden benut. De Waddenzee wordt gekenmerkt door droogvallende platen, geulen, kwelders en duinen. De laatste honderden jaren hebben transport en sedimentatie van slib en zand de Waddenzee gevormd zoals die nu is. Juist een beetje zeespiegelstijging zorgt dat platen en geulen in stand worden gehouden. De Waddenzee kan door sedimentatie een geringe stijging van de zeespiegel goed bijhouden. Ze verdrinkt niet als tenminste voldoende zand en slib vanaf de Noordzee aangevoerd kan worden. Duurzame ontwikkeling van ingrepen ten behoeve van kustbescherming kan er voor zorgen dat ecosystemen in evenwicht blijven. Kennis en nieuwe inzichten van de natuurlijke dynamiek en het vrije transport van sediment zijn hiervoor van groot belang. Ingrepen binnen de grenzen van de natuurlijke processen en gebruik makend van de dynamiek van het natuurlijke systeem maken duurzame ingrepen in de natuur mogelijk. Kwelders kunnen van belang zijn voor kustverdediging, en hebben een grote natuurwaarde. Kortom, bouwen met natuur geeft meer ruimte aan de natuur.
Bron
Brommer & Bochev-Van der Burgh 2009. Sustainable coastal zone management: a concept for forecasting long-term and large-scale coastal evolution. Journal of Coastal Research 25(1): 181–188.
Building with Nature 2011. www.ecoshape.nl
Sandy Solutions 2011 Sediment en de Waddenzee: probleem, uitdaging en oplossing. Symposium Waddenvereniging 17 maart 2011, Leeuwarden.
Schuttelaars 2011 Morphodynamic equilibria in short tidal embayments. NCK days 17 & 18 March 2011, Texel.
Wijnberg 2011 Coastal management and long-term fore-dune behaviour and the role of humans. NCK days 17 & 18 March 2011, Texel.
Artikel WadWeten
In de serie WadWeten artikelen wordt het waddengebied beschreven vanuit verschillende onderzoeksdisciplines, zoals de biologie, geologie en cultuurhistorie. Een wetenschappelijke benadering in heldere taal. De berichten worden beurtelings geschreven door wetenschappers van de Waddenacademie en de Waddenvereniging. Wilt u op de hoogte blijven? Schrijf u dan in voor het maandelijkse WADDEN nieuws of houdt deze pagina regelmatig in de gaten.
In 2010 werden een aantal WadWeten artikelen gebundeld in het boekje Waddenwijsheid (ISBN 9789087410230).
Begin 2015 kwam er een vervolg: Meer Waddenwijsheid (ISBN 9789087410322). Het rijk geïllustreerde boek geeft antwoorden op vragen als: welke beestjes krioelen er in het zand, welke wadvogels werden gegeten in de terpentijd, hoe oud wordt een zwaardschede, welke stormen zijn gevaarlijk voor de Wadden.
