De projectontwikkelaars van het wad

Door Maria van Leeuwe
[PIC1290|R]De Waddenzee heeft zich in de loop van eeuwen gevormd. Zandkorrel voor zandkorrel is op zijn plaats gelegd. Zandkorrels die ook weer keer op keer van plaats zijn veranderd door wind en getij. Het sediment is echter niet volledig overgeleverd aan deze krachten. Het bodemleven in de Waddenzee oefent namelijk ook grote invloed uit op de zand- en slibbewegingen.

Sedimenttransport

Tijdens elk getij wordt er zand en slib door de Waddenzee getransporteerd (::SITELINK::https://waddenvereniging.nl/wad2/waddengebied/index.php?cat=WadWeten&clmid=1150::WadWeten 18-09-2009::). Waar op de ene plaats geulen dichtslibben en platen aangroeien, eroderen elders de geulwanden en wadplaten. Maar niet overal hebben deze processen vrij spel. Een variëteit aan leefgemeenschappen bepaalt mede de dynamiek op het wad.
De meest prominente rol is hierbij weggelegd voor ::SITELINK::https://waddenvereniging.nl/wad2/waddengebied/index.php?cat=WadWeten&item=1077::schelpdieren:: en ::SITELINK::https://waddenvereniging.nl/wad2/waddengebied/index.php?cat=WadWeten&item=1095::zeegrassen::. Deze organismen beïnvloeden het sedimenttransport door de getijdestromingen. Zeewater moet een bepaalde stroomsnelheid hebben om sediment te kunnen dragen. Als het te langzaam stroomt blijft het sediment niet in oplossing, maar zakt het naar de bodem. Andersom, als water sneller gaat stromen, wordt het sediment opgewerveld en meegevoerd met het getij.

De stromingssnelheid van het zeewater wordt afgeremd door zeegrasvelden en schelpdierbanken. Boven de banken en grasvelden zakt het sediment dan ook uit. Tegelijkertijd wordt het sediment ter plaatse goed vastgehouden, doordat de stroomsnelheid daar afneemt. Zo hogen wadplaten langzaam op.
Ook de kleinere wormen en schelpdieren die het wad reliëf geven beïnvloeden de sedimentatie, doordat ze bijdragen aan het vertragen van de getijdestromingen. Zo kunnen bijvoorbeeld kokerwormen wezenlijk bijdragen aan de ophoging van wadplaten.

[PIC1289|L]

Bodemstructuur

Het bodemleven heeft niet alleen invloed op de ophoging van het wad, maar ook op de bodemstructuur. Met het graven van gangen en het filtreren van sediment, worden de zand- en kleideeltjes in de wadbodem gesorteerd. Hierdoor ontstaat een bepaalde ordening die aan het sediment samenhang verleent. Deze samenhang maakt de wadbodem minder erosiegevoelig.
Echter, soms heeft het bodemleven een omgekeerd effect op de wadbodem. De bodem kan ook te veel worden omgewoeld. Dan verliest hij zijn structuur, waardoor het sediment juist weer sneller wordt meegevoerd door de getijdenstromingen.
Een andere rol is tenslotte weggelegd voor de kleinste organismen in de Waddenzee. De algen die op de wadbodem groeien, (::SITELINK::https://waddenvereniging.nl/wad2/waddengebied/index.php?cat=WadWeten&clmid=1181::Wadweten 23-10-2009::) houden de boel ook een beetje bij elkaar. Zij scheiden tijdens de groei suikers uit. Deze suikers fungeren als een soort lijm die de zand- en kleideeltjes vasthoudt. Het sediment wordt zo minder makkelijk weer opgewerveld.

Wadbouwers

De Waddenzee kent een grootschalige dynamiek van geulen en platen. Onder invloed van wind en getij verschuiven geulen en wandelen platen. Wadbewoners oefenen hier een wezenlijke invloed op uit. Als ware projectontwikkelaars kunnen zij een belangrijk verschil maken in het waddenlandschap. Met name op de meer beschutte locaties, in de luwte van eilanden en de dieper gelegen platen in de Waddenzee. Zo kan het zijn dat dankzij de aanwezigheid van mosselbanken een plaatrand, die anders zou zijn weggeslagen, nog net blijft liggen. En dragen algenmatten, die met name in de zomer op grote schaal sediment op de wadplaten vast kunnen houden, bij aan een heldere waterkolom. Het gaat weliswaar om ogenschijnlijk kleinschalige processen, maar deze zijn toch van grote invloed op de Waddenzee. Het wad zou er heel anders uitzien zonder al het bodemleven.

Bron: P. Le Hir, Y. Monet & F. Orvain (2007) Continental Shelf Research 27: 1116-1141
B. van Leeuwen en collega’s (2009) Ecological Engineering in press