Wadvogels en richtlijnen

[PIC709]Denk je aan de Waddenzee dan denk je ook meteen aan grote vluchten vogels die synchroon over het wad zwieren. De Waddenzee is niet voor niets internationaal van grote waarde voor broed- en trekvogels. Deze vinden er voldoende rust en voedsel om aan te sterken en jongen groot te brengen. In de afgelopen tien jaar hebben zich een aantal opvallende veranderingen voorgedaan in de vogelstand. Veranderingen die aanleiding geven tot zorg.

Soortverschuivingen sinds de jaren negentig

Vogels worden al decennia lang bestudeerd. Sinds de jaren zeventig worden er vogeltellingen in de Waddenzee verricht en uitgewerkt onder de vleugels van het Meetnet Watervogels, een samenwerkingsverband van een aantal organisaties, waaronder Sovon Vogelonderzoek Nederland, Vogelbescherming Nederland en het Expertise Centrum Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
De tellingen laten zien hoe in de afgelopen dertig jaar de vogelstand aanzienlijk is veranderd; sommige soorten zijn toegenomen, andere afgenomen. De meest opvallende verschuivingen vonden plaats in het begin van de jaren negentig. Zo is de talrijkste vogel op het wad, de bonte strandloper, sindsdien duidelijk aan een opmars bezig. Het bontje, zoals hij ook wel liefkozend wordt genoemd, is in de laatste tien jaar ruimschoots in aantal verdubbeld. In augustus kunnen zo’n 250.000-300.000 exemplaren in het waddengebied worden aangetroffen. Ook zijn grote broertje, de drieteenstrandloper, doet in de zomer het waddengebied in steeds grotere getale aan.

Een aantal soorten neemt echter sterk in aantal af. Zo blijkt de kanoetstrandloper in de afgelopen tien jaar gehalveerd te zijn. Waar vroeger zo’n 70.000 exemplaren in het waddengebied overwinterden, zijn dat er nu nog maar circa 35.000. Ook de massale sterfte onder de eidereenden in de jaren negentig staat menigeen nog voor ogen. Deze soort is sindsdien niet meer goed hersteld.

Schelpdiereters en wormeneters

Het lot van de verschillende wadvogels is nauw verbonden met hun voedselkeuze. De soorten die de laatste decennia zijn teruggelopen betreffen met name de schelpdiereters. Soorten die zich te goed doen aan wormen nemen daarentegen juist in aantal toe. En, evenals de vogels die er van eten, zijn ook de bestanden van wormen en schelpdieren zelf sterk gewijzigd.

De meest opvallende verandering in de Waddenzee is de grote afname in de schelpdierbestanden eind vorige eeuw. Overbevissing van kokkels en mosselen in de jaren negentig leidde tot voedselschaarste onder wadvogels. En nu nog steeds zijn er relatief weinig schelpdieren beschikbaar als voedsel, waardoor het voedselaanbod voor een aantal vogels nog steeds beperkt is. Slechte broedval en mogelijke effecten van klimaatverandering spelen hierbij wellicht ook een rol. Ondanks verminderde bodemberoerende visserij is de aanwas van de schelpdierbestanden namelijk nog steeds erg gering.

Het internationale belang

Voor een vogel als de kanoetstrandloper is de Waddenzee uniek. Wat wel eens wordt vergeten, is dat de kanoet even uniek is voor de Waddenzee. De kanoet is een zeldzaamheid elders op de wereld; de Waddenzee herbergt zo’n 40-50% van de totale wereldpopulatie! De achteruitgang die hier wordt waargenomen reflecteert dan ook de bedreiging van de wereldpopulatie. Gegeven de beschermde status van de Waddenzee onder de habitatrichtlijn ligt hier een internationale verantwoordelijkheid en verdienen de waargenomen verschuivingen in de vogelpopulaties van de Waddenzee serieuze aandacht.

Bron: C. Kraan en anderen (2009) Journal of Animal Ecology on line
M. van Roomen en anderen (2005) Limosa 78: 21-38