De diamanten op de kroon

[PIC1153]Wanneer we de schelpdierbanken als de parels van het wad beschouwen, mogen we de zeegrasvelden zien als de diamanten op de kroon: zeer zeldzaam en van grote ecologische waarde voor de Waddenzee. Zeegrasvelden vormen de ideale omgeving voor veel jong leven. Bovendien vangen de velden slib in, wat de helderheid van het water ten goede komt. De zeegrasvelden zijn massaal verdwenen in de jaren dertig. Herstel van zeegrassen vraagt om een grootschalige, integrale benadering.
Kinderkamer van de Noordzee
Ooit strekten grote zeegrasvelden zich uit over de bodem van de Waddenzee. Een deel van deze velden bevond zich volledig onder water. Deels kroop het zeegras de wadplaten op. Onder water vormden deze velden een fantastische schuilplaats voor klein dierlijk leven, zoals krabbetjes, garnalen en zeepaardjes. Maar de zeegrasvelden waren met name van belang voor jonge vis. Vele soorten die rondzwommen in de Waddenzee en de Noordzee konden hier beschermd opgroeien, zonder gevaar van grote rovers. De uitgebreide zeegrasvelden maakten de Waddenzee tot de zogenaamde kinderkamer van de Noordzee.

Slibinvangers
In de Waddenzee vervulden zeegrasvelden ook een andere rol. Zeegrassen vangen namelijk sediment in. Slib en zand dat door de stromingen langs de zeegrasvelden wordt gevoerd, komt boven de velden tot bezinking. Zo hogen de velden langzaam op. Tegelijkertijd draagt deze slibinvang bij aan de helderheid van het zeewater. Dat is belangrijk omdat zeegras licht nodig heeft om te groeien. Zeegrasvelden verzorgen feitelijk hun eigen ideale leefomgeving.

Verdwijning in de jaren dertig
Begin jaren dertig zijn de zeegrasvelden uit de Waddenzee verdwenen. De directe oorzaak was een ziekte, de zogenaamde “wasting disease”. Maar deze ziekte was niet de enige oorzaak. Ten tijde van de “wasting disease” werd ook de Afsluitdijk voltooid. De aanleg daarvan heeft grote vertroebeling veroorzaakt, waarbij zeer waarschijnlijk de gezondheid van het zeegras verder is aangetast.

Het grote zeegras (Zostera marina) is nooit meer op grote schaal teruggekeerd. Vanwege het ecologisch belang zijn er verschillende pogingen ondernomen om zeegras te herbeplanten. Deze pogingen zijn allemaal mislukt. Niet iedere locatie is even geschikt voor beplanting met zeegras. Mogelijk ook, is het water in de Waddenzee niet meer helder genoeg voor nieuwe vestiging. Zeegras breidt zich tenslotte alleen maar succesvol uit wanneer er al een minimale hoeveelheid van aanwezig is. Kleine plukjes zeegras kunnen waarschijnlijk niet zelfstandig voortbestaan.

Grootschalige benadering noodzakelijk
Het verdwijnen van het grote zeegras en het uitblijven van herstel zijn een duidelijk voorbeeld van de kwetsbaarheid van de Waddenzee. Wat eens verdwenen is, komt niet zomaar meer terug. Als het zeegras al succesvol herbeplant kan worden, volstaat niet de zorg voor de zeegrasvelden alleen. Ook de kwaliteit van de leefomgeving die de gezondheid van het zeegras bepaalt, zoals het lichtklimaat onder water, zal dan bewaakt moeten worden. Het ecosysteem in de Waddenzee is zeer complex en afhankelijk van vele interacties. Behoud en herstel kan en moet dan ook grootschaliger worden benaderd dan tot dusver het geval is geweest.

Bron: T. van der Heide en collega’s (2007) Ecosystems 10: 1311-1322
M.M. van Katwijk en collega’s (2009) Marine Pollution Bulletin 58: 179-188
Foto: Min. V en W.