Exoten en de recreatievaart

De wereldwijde scheepvaart speelt een belangrijke rol bij de introductie van uitheemse, vaak ongewenste soorten planten en dieren in het Europese zeemilieu. Uit inventariserend onderzoek blijkt dat de jachthavens in de westelijke Waddenzee ware hotspots voor deze exoten zijn, waarbij de recreatievaart bijdraagt aan de verdere verspreiding in onze kustwateren.

 

Japans bessenwier, slingerzakpijp, baksteenanemoon, witte buisjesspons: allemaal voorbeelden van exoten die uit andere delen van de wereld in Waddenzee en Noordzee terecht kwamen. Vooral hard substraat, zoals steigers en beschoeiingen van (jacht)havens, is een plek waar veel van deze planten en dieren zich vestigen. Het ballastwater van schepen speelt een belangrijke rol bij de eerste introductie van deze niet-inheemse soorten. Zo troffen onderzoekers in het ballastwater van schepen in de Eemshaven zes soorten aan die nog nooit in de Waddenzee waren waargenomen. Zie wadweten van 6 juli 2017 [link]. Naast verspreiding via het ballastwater kan ook aangroei op de scheepshuid een belangrijke transportmiddel zijn. Om dit nader te onderzoeken is het voorkomen van niet-inheemse soorten in 73 verschillende zeehavens, waarvan 14 in het waddengebied, geïnventariseerd. Daarnaast is de aangroei op de scheepshuid van de in de havens aanwezige pleziervaartuigen in kaart gebracht.

 

Hotspots

Uit de verschillende inventarisaties blijkt dat in de jachthavens meer uitheemse soorten voorkomen dan op dijken, mosselbanken, oesterriffen of het zachte sediment van het Nederlandse kustgebied. Het meest soortenrijk zijn de jachthavens in het westelijk waddengebied: Oudeschild, Vlieland en Terschelling. In totaal vond men 178 verschillende soorten die kunnen groeien op de scheepshuid, waarvan er 43 als uitheems worden beschouwd. Ook de schepen in deze havens vertonen het meeste aangroeisel op de huid. Meer dan 75 procent van de onderzochte schepen waren meer of minder zwaar begroeid met wieren, zakpijpen of schelpdieren. Vergeleken met andere havens kunnen de planten en dieren hier veel beter overleven, omdat het zoutgehalte door het ontbreken van zoetwaterstromen redelijk constant blijft. Deze Waddenzeehavens fungeren dus als hotspots, belangrijke tussenstations, voor de verdere verspreiding van uitheemse soorten.

 

Wakame

De druipzakpijp (Didemnum vexillum), die voor het eerst in 2008 in de haven van Terschelling gevonden werd, bleek in 2014 in grote aantallen voor te komen in de havens van Texel, Vlieland en Terschelling en op de oesterriffen in de buurt van deze havens. Van deze oorspronkelijk uit Japan afkomstige soort is bekend dat hij mosselcultures kan overgroeien. De veel in Japan gekweekte en gegeten wiersoort wakame (Undaria pinnatifida) verscheen voor het eerst in 1999 in de Oosterschelde. Daar namen de aantallen snel toe. In 2008 volgde de eerste waarneming in de Waddenzee, in de jachthaven van Terschelling. In 2014 bleek deze invasieve soort op een oesterrif bij Terschelling voor te komen en in 2016 in de jachthaven van Vlieland. Zowel wakame als druipzakpijp vond men ook in het aangroeisel op pleziervaartuigen. Hieruit kan de conclusie worden getrokken dat de recreatievaart via het aangroeisel op de scheepshuid een belangrijke rol speelt bij de secundaire verspreiding van dergelijke exoten.

llustraties

Klik op de afbeelding voor een vergroting.

Afbeelding 1 ) Wakame (Japanse kelp) kan mosselcultures overgroeien. Foto: Wikimedia en

Afbeelding 2) De druipzakpijp (Didemnum vexillum), werd voor het eerst in 2008 in de haven van Terschelling gevonden. Foto: Wikimedia

 

 

 

 

Bronnen:

Authority, C. P. S., Gittenberger, A., Wesdorp, K. H., & Rensing, M. (2017). Biofouling as a transport vector of non-native marine species in the Dutch Delta, along the North Sea coast and in the Wadden Sea. https://www.nvwa.nl/documenten/risicobeoordeling/uitheemse-dieren/archief/2017/bio-aangroei-als-een-transportvector-voor-uitheemse-soorten-in-zuidwest-delta-noordzeekust-en-waddenzee

 

Gittenberger, A., Rensing, M., Stegenga, H., & Hoeksema, B. (2010). Native and non-native species of hard substrata in the Dutch Wadden Sea. Nederlandse Faunistische Mededelingen, 33, 21-76. http://repository.naturalis.nl/document/478227