Ga met ons mee op excursie
Maak een verschil voor het waddengebied met je bedrijf, vrienden of familie!
Home Waddenmagazine De Wadden komen op je af
Het is voorjaar 2021. De meidoorn in de tuin heeft frisgroen blad. Er hangen pinda’s in. De deur gaat open. Het is alsof je een museum binnenstapt. Het meubilair ademt de sfeer van de jaren ’30. Overal hangen schilderijen. Meteen rechts naast de deur is een miniatuur van zijn beeldhouwwerk Het Anker aan de muur bevestigd. Tijdens het gesprek met Jentsje Popma zal blijken hoe belangrijk dit kustwerk voor hem is. Hij zit in een stoel in de kamer. De gaskachel in de hoek staat hoog. Popma wrijft over zijn pols, die blauw en opgezet is: ‘Er zit vocht in, dat doet mij zeer. Ik hoor ook niet meer zo best. Het is wel bijzonder dat je honderd jaar leeft.’
Speciaal voor mij heeft hij een boek opgezocht: ‘Daarin staan ook veel van mijn Waddenschilderijen.’ We bladeren door het boek, hij praat over zijn werk. Vragen verstaat hij nauwelijks. ‘Kijk’, zegt hij, wijzend naar een schilderij van een weide met knalgeel en blauw. ‘Dit is geen mooi landschap, dit is productielandschap. Gele tulpen en sloten waar geen leven meer in zit.’ De schilderijen van Popma zijn niet bedoeld als mooi plaatje. Ze zijn een uitdrukking van zijn zorgen over de achteruitgang van het Friese landschap door verslechtering van het milieu en de toenemende verstedelijking.
‘Dit is toch een aardig schilderijtje’, hij wijst naar een schildering van de kwelder. ‘In mijn auto ging ik er altijd op uit. Ik reed rond, zag iets, zette de auto aan de kant en ging dan direct schilderen. Meestal vanuit de auto, maar voor de Wadden zat ik vaak op de dijk. Ik schilderde wat ik zag. Vorm en kleur.’ Dan, bedachtzamer: ‘Het wad is voor mij heel bijzonder: de dijk, de horizon, de lucht. De Wadden komen op je af, het werkt op je in. Zo’n wolk in dit landschap – hij wijst naar het schilderij De wolk die boven de dijk verscheen – dat is een expressief gegeven, zo’n enkele vorm.’
Op het schilderij De wolk die boven de dijk verscheen, snijdt een dijk het landschap in tweeën. In het midden van de dijk leidt een trap naar boven. Boven de dijk hangt één enkele wolk in de lucht. Ik vraag of het meer is dan een landschapsschildering. Of er ook een boodschap in zit. Popma: ‘Een schilder schildert wat hem aanspreekt. Er zijn maar weinig kunstenaars die dijken schilderen, maar ik heb het veel vastgelegd, deze plek. Ik hou van de scheiding van het veld, het pad erheen en wat je daar dan boven die scheiding uit ziet. Het is het landschap zelf wat indruk maakt.’
Zo rond 2012 stopte Popma met schilderen. Een bijzonder schilderij, De vlucht naar het licht, maakte hij met in zijn gedachten mensen die een einde aan hun leven willen maken. ‘Het gat in de lucht is een soort ontvangst. Je kunt er ook een Christusfiguur in zien, die met zijn handen gespreid staat.’ Dan vertelt hij over Het Anker, een keramische wandsculptuur die hij in 1965 in opdracht van de Rooms-Katholieke Nijverheidsschool voor meisjes maakte en nog steeds te zien is aan de Archipelweg in Leeuwarden. ‘De Christusfiguur is een gegeven dat mij aanspreekt. Elke zondagmorgen rijd ik met de auto naar dit beeld, zoals een ander naar de kerk gaat. Christus vertelt een verhaal, de vogels brengen het verder. Alles heeft een betekenis. Je moet je er zelf mee verbinden.’
Anker, 1970, chamotteklei, hoofdgebouw Bisschop Müller Stichting, Leeuwarden (toenmalige Kath. Nijverheidsschool voor meisjes). Foto Reinder Herder
Jentsje Popma wordt op 30 september 1921 geboren. Hij groeit op in de crisistijd en volgt gedurende de oorlogsjaren een klassieke schilderopleiding aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam en de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. In de jaren na de oorlog kan de pas afgestudeerde Popma moeizaam werk vinden. Noodgedwongen ontwikkelt hij zich als monumentaal kunstenaar. Nog steeds kun je op veel plekken in Friesland, maar ook daarbuiten zijn beeldhouwwerken en glas-in-loodramen vinden. Vanaf eind jaren ’80 besluit hij zich als schilder geheel aan het landschap te wijden. Met zijn expressieve en kleurrijke werk vraagt Popma aandacht voor de schoonheid en voor de instandhouding van het landschap.
In 2015 schonk Popma zijn atelier en al zijn nog in bezit zijnde werk aan de Stifting Nijkleaster om de bouw van een klooster in de buurt van Jorwert mede mogelijk te maken. Tot 2 oktober organiseert de stichting een overzichtstentoonstelling van zijn werk in de Grote Kerk in Leeuwarden. De tentoonstelling in de Grote Kerk in Leeuwarden is op maandag tot en met zaterdag gratis te bezoeken. Kijk in verband met de coronamaatregelen eerst op de website van Nijkleaster of de Grote Kerk.
Wil je meer weten over de betekenis achter de kunstwerken van Popma? Jan Henk Hamoen, theoloog, kunstkenner en bestuurslid bij Stifting Nijkleaster biedt exclusief voor leden van de Waddenvereniging een aantal rondleidingen aan. Boek snel, want er is slechts beperkt plek.
Bent u nog geen lid? Word nu lid voor €27,- per jaar en schrijf u na ontvangst van onze bevestiging, in voor een van de rondleidingen in de zomer.
De vlucht naar het licht
De Dreiging / De flecht nei it ljocht, 2006, olieverf op paneel, 60×60 cm. Foto: Art Revisited, Tolbert.
‘Als ik naar dit schilderij kijk, zie ik het Friese landschap met zijn dijken, wegen, sloten. Daar speelt zich het leven af. Linksboven een wolk die dreigend boven het landschap hangt – er is geen leven dat niet ook zulke wolken kent. Vlakbij die donkere wolk een brede baan van wit licht dat uitstraalt naar de dijk. Ik kijk naar het spel tussen het lichte en donkere groen op de dijk. Een lichtgroen spoor in het landschap. Dat spoor verbeeldt voor mij de hoop, oplichtend gras voor de wandelaars op pad. Dat er licht is op je pad, dat iemand je zal zien?’
De Wolk die boven de dijk verscheen
De wolk die boven de dijk verscheen, 2007, olieverf op paneel, 60×60 cm, collectie Stifting Nijkleaster
Foto: Reinder Herder.
‘Wolken, dijken. Het zijn beelden die Popma lief zijn en die hij met graagte op het doek vastlegde. Zo verbeeld nodigt het uit om stil te staan, te gaan zitten. Misschien wel juist doordat hij zo voorzichtig omgaat met kleur en nuance. Hij schreef er zelf eens bij: ‘Waar de dimensie van de materie eindigt, openbaart zich de eindeloze dimensie van de geest’. Je zou zo bovenaan dat trapje willen gaan zitten en in stilte die eindeloosheid ervaren. Ik kwam een paar jaar geleden deze tekst van Popma tegen boven een rouwadvertentie. En besefte ineens dat die fysieke ervaring bij het opgaan naar het wad bijna meditatief is.’
Het Wad (nr. 1030)
Het Wad, 2012, olieverf op paneel, 62×74 cm, collectie Kamsteeg. Foto: Reinder Herder.
‘Over kleuren gesproken! Heeft u zo wel eens gekeken naar de luchten boven het wad? Popma neemt de uitdaging aan om die fascinerende luchten weer te geven en hij heeft er vele kleuren voor nodig. Onder een donkere lucht in de uiterste bovenkant zie ik daaronder natuurlijk wit en blauw; maar daarbij mengt hij groen en paars en geel en rood en alles door en naast elkaar. Het levert een tafereel op van beweging en van ruimte. Ruimte in beweging. En wie het wad maar een beetje kent, voelt een blik van herkenning.’
Wadden Buitendijks
Wadden buitendijks, 1985, olieverf op board, 42×34 cm, particuliere collectie. Foto: Reinder Herder.
‘Popma gaat in dit schilderij met ruige streken te werk. In brede halen zet hij een sfeer neer van het wad met water, zand en lucht. Zie ik daar in de verte één van de eilanden liggen? En wat zijn dat op de voorgrond? Maar juist door die brede gebaren dwingt hij mij af te zien van het invullen van het beeld met kleine details. Ik voel de wind, ik adem de zilte lucht, ik zak weg in het zand. Ik ben helemaal alleen en ga op weg naar de overkant om de elementen te ervaren.’
Het Wad (1059a)
Het Wad, 1999, olieverf op paneel, 60×73 cm, collectie Inge van der Ploeg. Foto: Reinder Herder.
‘Jaren geleden was een collega – een vriend van ons uit Roemenië bij ons op bezoek. Hij was voor een internationale conferentie uitgenodigd en wij mochten zijn gastheer zijn. Vanzelfsprekend lieten we hem ook met het Friese landschap kennis maken en ik zal nooit vergeten wat hij toen zei: ‘Wat hebben jullie in Friesland veel hemel’ (hij was theoloog en sprak liever over ‘hemel’ dan over ‘lucht’). Wat heeft hij mij met die opmerking de ogen geopend en leren zien! Datzelfde doet Popma met veel van zijn schilderijen: wat heeft ons landschap veel lucht. En dus: ruimte. Kostbare ruimte.’
Het Wad met zeeaster
Het Wad met zeeaster, ong. 1990, olieverf op board, 46×38 cm, particuliere collectie. Foto: Reinder Herder.
‘De sfeer bij en op het wad kan heel verschillend zijn. Dat laten de schilderijen van Popma ook zien. Soms met een dreigende wolk, soms haast monochroom blauw en grijs. Maar soms ook met de vrolijke kleuren van de zeeaster en de frisse luchten. Wat kunnen een paar streken lichtblauw en helder roze het beeld totaal veranderen. Waarbij het roze en paars van de zeeaster mooi interfereren met het roze en lichtpaars van de lucht. Een schilderij om vrolijk van te worden. Kleuren doen iets met je, dat moge duidelijk zijn!’
Uit het WADDEN magazine
Dit artikel is verschenen in het WADDEN magazine van juni 2021, tekst Jojanneke Drijver.
Wil je het magazine ook ontvangen? Word lid van de Waddenvereniging vanaf €27,- per jaar, steun ons werk en ontvang het magazine 4x per jaar in de (digitale) brievenbus.
