Sûne Grûn in Noord-Frieslands terpenland
Wadden foodroute
Van terp naar terp, van kerk naar kerk, langs wad en kwelder, tussen uien- en aardappelakkers door. Fietsroute Sûne Grûn leidt langs de mooiste en smakelijkste plekjes van een landbouwgebied dat uit zeeklei werd gewonnen.
Grootste kwelderlandschap van Europa
Tussen de schapen door slalommend fiets ik bij Hallum de waddendijk op. Achter me liggen de vruchtbare kleigronden van Noord-Friesland, wereldwijd beroemd om hun ‘beste kwaliteit’ pootaardappelen. Voor me strekt het Noarderleech zich uit, een landschap van slikvelden, zomerpolders en kwelders, met 4.200 hectare een van de grootste kwelderlandschappen van Europa.
Tot half oktober verpacht It Fryske Gea de zomerpolders aan boeren. De grazende koeien, schapen en paarden zorgen voor een gevarieerde vegetatie waar wadvogels van profiteren. Zout zeewater stroomt met vloed en eb mee de kronkelende kreekjes in, en weer uit. Deze kwelder illustreert hoe droge zeeklei aan de basis stond van de sûne grûn (gezonde grond) die grenst aan de Waddenzee. Vroeger waren de kwelders het grootste deel van het jaar droog genoeg voor hooiwinning, veeteelt en akkerbouw. De winning van steeds meer land op de zee en de aanleg van dijken scheidde zout definitief van zoet. Op de vruchtbare zeeklei binnendijks kon de productie flink verhoogd worden. En dus staan nu overal borden langs de weg. Te koop: uien, doré's, bildstars, borgers, irene's.
Lage Noorden
Bij Marrum wordt mijn oog getrokken door een vrolijk oranje bord dat 'kunst, camping, kantine en terras' belooft. In 2021 streken Sandra Jansen en Stephan Valk vanuit Rotterdam in een voormalige boerderij achter de zeedijk, naast het Noarderleech, neer. Hun achtergrond in architectuur en interieurontwerp, hun liefde voor kunst en hun wens om een gastvrije en duurzame plek aan gasten te bieden leidden tot Het Lage Noorden. Kunstenaars kunnen er langere tijd verblijven om zich door het waddengebied te laten inspireren, er zijn vijf B&B-kamers en twee cabines in een zee van ruimte. Er is - natuurlijk - kunst, een kleurrijke kantine die instant vrolijk stemt, een klein winkeltje en eten en drinken uit de streek.
Vandaag serveert Sandra voor de lunch aardappelsoep en broodjes paling. De voersilo die de boer na zijn vertrek achterliet is te beklimmen, het uitzicht over het lage Noorden reikt ver. Daar legt de terp van Hogebeintum, met zijn negen meter boven NAP toch de hoogste van Friesland, het behoorlijk tegen af. Maar die heeft andere kwaliteiten.
Drie terpen
Over de Hege Tsjerkwei (Hoge Kerkweg) daal ik weer af naar aardse sferen. Ik fiets nog een rondje rond de terp over het enige andere straatje van het dorp, het Underom (Onderom) en duik dan de aardappelvelden weer in. Kerktorens wijzen de weg naar het volgende dorp, en het daaropvolgende. En naar Dokkum natuurlijk, dat op drie terpen werd gebouwd. In het hofje naast de Grote of Sint-Martinuskerk staat de oudste boom van het stadje, een moerbeiboom, ondersteund door stutten en palen. In de herfst spant de chef-kok van het tegenovergelegen restaurant Waard van Dokkum netten onder de wijd uitwaaierende takken om de rijpe bessen op te vangen en te verwerken in jams, desserts en dranken. Dichterbij kun je het als chef niet halen, maar ook wat verder in de Waard op tafel komt, komt uit de buurt: meel voor het brood van molen De Zwaluw in Birdaard, kazen van Friese boeren, vis uit de Waddenzee en vleeswaren van ambachtelijke slager Smit uit Ternaard.
Olifantsgras
De eieren bij de Waard komen van biologisch pluimveebedrijf Het Waddenei in Hiaure. Wie bij Rimer Dijkstra (foto links) het erf op loopt voor eitjes wordt vrolijk tegemoet gekakeld door de leghennen die op het land naast de stallen scharrelen. Toen Dijkstra ruim tien jaar geleden omschakelde naar biologisch was dat mogelijk omdat zijn buurman, bioboer Sjoerd de Hoop (foto rechts), zes hectare grond beschikbaar stelde als uitloopruimte voor de hennen. Naast gras met lage vegetatie groeien in de 'begroeide uitloop' ook verschillende soorten (fruit)bomen en olifantsgras: een hoog rietachtig gewas dat de kippen ook ver van de stal veilige beschutting biedt tegen roofvogels. Dijkstra: ‘Een mooie bijvangst is dat er rond het bedrijf nieuwe biodiversiteit is ontstaan met zangvogels, kieviten en scholeksters en zelfs reeën die zich in het olifantsgras verschuilen. Dankzij die begroeiing en het dempen van een sloot is deze grond minder aantrekkelijk geworden voor watervogels en ganzen. Dat is weer gunstig om vogelgriep buiten de deur te houden.’
De buurmannen ruilen mest uit en De Hoop voert het gras van Dijkstra's uitloop aan zijn vleesvee. Ze ruilen nu zelfs complete percelen waar ze afwisselend graan en gras verbouwen om de kringloop steeds beter te sluiten. Over cirkels gesproken...... Naast de boerderij van De Hoop staat vakantiehuis Het Koetshuis waar je nog langer van dit landschap kunt genieten. Daar val je 's avonds in slaap met aan de horizon de lichtstralen die de Amelander en Schiermonnikoger vuurtoren met ijzeren regelmaat over de sûne grûn rondstrooien. En bij het ontbijt zijn er verse eitjes van buurmans kippen.
Tips om te bezoeken
Deze fietsroute is onderdeel van het programma ‘Waddengastronomie versterkt Werelderfgoedbeleving’ en wordt momenteel nog ontwikkeld. De genoemde parels in dit artikel, geven we hier alvast als tips om te bezoeken:
- Het Lage Noorden: pluktuin, terras, camping, kunstwerf, ateliers. Zeedijk 8, 9073 TN Marrum.
- Restaurant De Waard van Dokkum, chefkok met waddenstreekproducten. De Markt 30a, 9101 LS Dokkum.
- Hegebeintum: hoogste Friese terp met bezoekerscentrum als pleisterplek.
- Pluimveehouderij Het Waddenei: eieren van biologische kippenhouder. De Wilgen 5, 9148 BB Hiaure.
- Accommodatie Het Koetshuis van biologische boer Sjoerd de Hoop. De Wylgen 7, 9148 BB Hiaure.
- Korenmolen De Zwaluw: verkoop van diverse lokale meelsoorten, Mounewei 17; 9111 HB Burdaard.
- Slagerij Smit: rundvlees van kweldervee i.s.m. Ecolana boeren. Nijbuorren 48; 9145 RM Ternaard.
- Terp van de Toekomst bij Blije: kunstzinnige theaterplek in kweldernatuur buitendijks.
Op de website van Visit Wadden vind je bestaande fietsroutes in de omgeving van Dokkum regio.
Uit het WADDEN magazine
Dit artikel is verschenen in het WADDEN magazine van september 2022. Teksten en foto’s door Annemarie Bergfeld. Wil je het magazine ook ontvangen? Word lid van de Waddenvereniging vanaf €27,- per jaar, steun ons werk en ontvang het magazine 4x per jaar in de (digitale) brievenbus.
