Ga met ons mee op excursie
Maak een verschil voor het waddengebied met je bedrijf, vrienden of familie!
Home Gif en medicijnen in het water van de Waddenzee
Wie denkt dat giflozing iets van de vorige eeuw was, heeft het mis. Nog steeds stromen en waaien er tientallen schadelijke stoffen de Waddenzee in: van zware metalen en meststoffen tot PFAS en pesticiden. En niet te vergeten: onze medicijnresten, die dieren juist ziek maken.
Wanneer je kaartjes bekijkt waarop de waterkwaliteit in het waddengebied wordt aangegeven, word je niet vrolijk. Volgens de richtlijnen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) moeten alle oppervlaktewateren in 2027 van voldoende kwaliteit zijn, maar op de kaart van de toestand in 2021 kleuren de Waddenzee, de Noordzeekust en de binnenwateren in Friesland, Groningen en Noord-Holland nog rood. Dat betekent dat er nog te veel verontreinigende stoffen aanwezig zijn, 31 verschillende om precies te zijn, met nare gevolgen voor het onderwaterleven.
Een deel van de verontreiniging is nog een erfenis uit de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw, toen massaal zware metalen, PCB’s en PAK’s in de rivieren werd geloosd en het zeer schadelijke pesticide DDT werd gebruikt. Deze verontreiniging kwamen via de Rijntakken en de Noordzee in de Waddenzee terecht. Ook werd er van alles rechtstreeks in de Waddenzee gedumpt en geloosd. Het rechtstreeks lozen is inmiddels sterk aan banden gelegd en stoffen als PCB’s en DDT zijn verboden. Maar helaas is veel van deze verontreiniging nog steeds in de Waddenzee te vinden. Dat geldt ook voor het zware metaal kwik, de biocide tributyltin (TBT), vlamvertragende polybroomdifenylethers en PAK’s, de kankerverwekkende stoffen die bij verbranding kunnen ontstaan.
Die schadelijke stoffen komen uiteindelijk in dieren terecht. Zelfs de eieren van sterns en scholeksters langs de Eems bevatten hoge concentraties PCB’s en DDT! Wat de effecten van de gifstoffen op dieren is, is niet altijd bekend. Wel weten we dat stoffen als PCB’s en DDT zich ophopen in dierlijk vetweefsel, waarna ze de hormoonhuishouding kunnen verstoren en kanker kunnen veroorzaken. Met name vissen die veel vet ophopen, visetende vogels en zeehonden, zijn gevoelig voor watervervuiling. Een ander bekend voorbeeld is het effect op de wulk en purperslak van anti-aangroeimiddelen op de romp van schepen (het eerder genoemde TBT). Deze middelen verstoren de hormoonhuishouding van de slak, waardoor ze vrouwelijke slakken mannelijke geslachtskenmerken ontwikkelen. Daarmee komt de voortplanting en dus het voortbestaan van de soort in gevaar. Gelukkig is de verkoop sinds 2008 verboden, maar de stof is nog steeds in de Waddenzee aanwezig.
Terwijl de vervuilingen uit het verleden nog steeds na-ijlen, komen in deze tijd ook weer nieuwe (potentieel) schadelijke stoffen via het water en de lucht in de Waddenzee terecht. Het betreft onder andere weekmakers (ftalaten) en het inmiddels bekende PFAS, dat onder andere in de anti-aanbaklaag van pannen zit. Uit monitoring in opdracht van Rijkswaterstaat is duidelijk dat PFAS alomtegenwoordig is in het waddengebied. In de mosselen die in de Waddenzee leven, maar ook in garnalen en platvissen uit het Eems-Dollard-gebied is PFAS gevonden. Ook bij vissen die een deel van hun leven in zoet water doorbrengen, zoals paling, komen in aanraking met PFAS.
Daarnaast vormen nieuwe pesticiden een gevaar voor de natuur in het waddengebied. DDT mag dan verboden zijn, de wateren in Friesland bevatten bijna allemaal imidacloprid (een neonicotinoïde), waarvan in elk geval is aangetoond dat het in de natuur schade toebrengt aan eendagsvliegen, bijen en broedvogels. Het effect op het onderwaterleven is nog niet bekend.
De vervuiling komt echter niet alleen van de industrie, de scheepvaart of de landbouw, ook medicijnresten dragen bij aan vervuiling van de Waddenzee. Werkzame stoffen uit medicijnen komen in het riool terecht via urine of ontlasting, of doordat mensen medicijnresten door de wc spoelen. Diclofenac uit pijnstillende zalfjes belandt bij het douchen in het riool. Lang niet alle stoffen uit de medicijnen kunnen in de rioolwaterzuivering uit het water worden gehaald, waardoor een groot deel in het oppervlaktewater en uiteindelijk in zee terechtkomt. Daar heeft het grote gevolgen voor het onderwaterleven. Diclofenac leidt bijvoorbeeld tot weefselschade bij vissen, antibiotica kan dodelijk zijn voor algen en antidepressiva zorgen voor gedragsverandering bij garnalen. Vooral hormonen zorgen bij vissen voor vervrouwelijking bij de mannetjes, waardoor ze minder vruchtbaar worden.
Het meest bizarre is misschien nog wel dat de directe lozingen vanuit de industrie in de Waddenzee niet eens verleden tijd zijn. In 2022 ontdekte tv-programma Reporter dat FrieslandCampina via een pijpleiding vanuit Hoogkerk miljoenen liters warm koelwater met afvalstoffen op de Waddenzee loost, met daarin fosfaten, stikstof en andere stoffen die niet oplossen in het water van het kwetsbare natuurgebied. Naast alle andere vervuiling kan de Waddenzee zo’n smeerpijp echt niet gebruiken.
Alle schadelijke activiteiten bij elkaar zijn funest voor het mooie waddengebied. Als we op deze voet verder gaan, is het op den duur gebeurd met de natuur. Help de Waddenvereniging om écht een verschil te maken. Met jouw donatie kunnen we de druk op de politiek en bedrijven opvoeren en projecten realiseren die de natuur beschermen en verbeteren.
