Bommenwerpers boven het waddengebied – vragen

Laagvliegende helikopters, transportvliegtuigen en straaljagers die precisiebommen afwerpen. Het is niet wat je verwacht in een potentieel belangrijk rust- en broedgebied voor vogels en zeehonden. Toch is de Vliehors, een uitgestrekt zandplaat aan de westkant van Vlieland, naast natuurgebied ook militair oefenterrein! Ook op andere plekken in het waddengebied wordt er door Defensie geoefend. Zes vragen over deze militaire activiteiten in het waddengebied.

1. Wat moet Defensie in een natuurgebied?

In het waddengebied is veel ruimte en er wonen relatief weinig mensen. Dat is de reden dat het Nederlandse leger al sinds halverwege vorige eeuw hier oefeningen doet. Maar het is ook een kwetsbaar natuurgebied. En ondanks dat er vanuit de maatschappij afgelopen decennia meer oog kwam voor de natuur, de schoonheid en de rust van het waddengebied, zijn de militaire activiteiten blijven bestaan. Er worden zelfs oefeningen gehouden door legers van andere NAVO-landen. Ook nu de Waddenzee de status van Unesco Werelderfgoed heeft, blijven de militaire luchtvaartuigen over het wad scheren en vallen er bommen op de Vliehors.

 

2. Waar vinden militaire oefeningen zoal plaats?

De Vliehors is een van de hotspots als het gaat om militaire oefeningen. Met straaljagers en helikopters worden beschietingen en bombardementen geoefend. Deze vliegtuigen stijgen op vanaf vliegbases op het vasteland en vliegen dan met veel lawaai over de Waddenzee naar het eiland, waardoor ook op wadplaten veel verstoring voor vogels en zeehonden optreedt. Het oefenterrein nabij het Lauwersmeer heeft ook impact op de natuur van  de Waddenzee: regelmatig komen vliegtuigen of helikopters laag over de kwelders van Groningen en Friesland.

 

3. Welke verstoring veroorzaken militaire activiteiten?

De vogels die door overvliegende helikopters, jachtvliegtuigen of hun bommen worden opgeschrikt, verbruiken door het opvliegen onnodig veel energie. Door de regelmatige verstoring tijdens het voedsel zoeken, kunnen ze die energie ook niet goed aanvullen. Datzelfde geldt voor zeehonden. Zij verliezen veel energie door de kou wanneer ze steeds weer in en uit het water moeten. Bovendien zouden de kleine pups van de grijze zeehond al helemaal niet het water in mogen, aangezien hun vetlaag nog niet dik genoeg is en ze onderkoeld kunnen raken. Ook dieren die onderwater leven ervaren last van overvliegende straaljagers en van beschietingen en bombardementen, zoals bruinvissen, die heel gevoelig zijn voor geluid. Onder water draagt het geluid nog veel verder.

 

4. Wennen dieren niet aan het geluid van het overvliegende luchtvaartuig?

Soms wel, maar vaak ook niet. De impact is per soort en per situatie verschillend. Meestal vliegen de vogels voltallig op bij de eerste overvliegende straaljager, daarna kan er gewenning optreden. Dit geldt voor dieren die lange tijd in het gebied verblijven, niet voor de vele trekvogels. Uit recent onderzoek blijken scholeksters op de Vliehors verrassend genoeg niet snel in paniek te raken door overscherende F16’s, maar des te meer door transportvliegtuigen die Defensie gebruikt. Ook merkten de onderzoekers dat andere wadvogels wél schrikken van de straaljagers. En last but not least: de F16’s zijn sinds kort vervangen door F35’s, de zogenoemde Joint Strike Fighters, die veel meer herrie maken, daar zijn de dieren nog niet aan gewend.

 

5. Heeft Defensie een vergunning voor oefeningen in de natuur?

Het zou heel logisch zijn dat voor zulke verstorende activiteiten een vergunning nodig is, maar lange tijd kon Defensie zonder vergunning zijn gang gaan. Dat kon doordat het werd beschouwd als ‘bestaand gebruik’ dat al plaatsvond voor er natuurwetgeving kwam. In 2008 hebben de Waddenvereniging succesvol aangekaart dat door nieuwe ontwikkelingen er toch een natuurvergunning moest komen. In 2022 was het dan eindelijk zover. Maar de Waddenvereniging is het niet eens met de onderbouwing van de vergunning en vindt dat Defensie het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (die de vergunning afgeeft) de impact van alle vluchten, schietoefeningen en bombardementen totaal verkeerd inschat, en heeft beroep ingesteld. Het is nu wachten op de uitkomst van de juridische procedure.

 

6. Wat zou helpen tegen de overlast?

Ook als vluchten over de Waddenzee écht nodig zijn, zou Defensie nog steeds veel meer rekening kunnen houden met de natuur. Tijdstippen en op plekken waar vogels en zeehonden het meest kwetsbaar zijn, kunnen gemeden worden. De Waddenvereniging heeft met een planningsinstrument aan Defensie laten zien dat dat kan. Dit vraagt om wat flexibiliteit van Defensie maar zo wordt er in ieder geval minder schade aan dit prachtige Werelderfgoed aangebracht.